|
ILMIY AXBOROTNOMA FALSAFA 2020-yil, 2-son
51
N.Musayevaning ta’kidlashicha, «Ijtimoiy xizmat tarixiy-epistemologik» mazmun kasb etib [2.10-22],
individual sha’n, shaxsiy potensialni (imkoniyatni) dolzarblashuvi bilan bog‘liqdir. Bu о‘rinda, «Ijtimoiy
falsafa» ijtimoiy xizmat uchun fan tarmog‘i sifatida «metodologik», «gnoseologik» va «prognostik»
vazifalarni bajaradi [2.30-31].
«Jahondagi barcha elat va xalqlar ancha murakkab etnik jarayonni boshdan kechirganlar. Chunki
har bir etnos uzoq tarixiy davr davomida turli elatlar bilan aloqada, ba’zan bir joydan ikkinchi joyga
kо‘chib, boshqa etnoslar bilan aralashib, ularni о‘ziga singdirib yoki tarkibiy qism qilib olish natijasida
shakllanib kelgan» [3.10]. Ana shu tarixiy davr davomida ijtimoiy xizmatning ayrim jihatlari shakllana
borgan.
Ijtimoiy xizmat mintaqaviy jihatdan ham rivojlanish bosqichlariga ega bо‘lishi mumkin. Ijtimoiy
xizmatni ilk kо‘rinishidan to institusional mazmun kasb etishigacha bо‘lgan davrini shartli ravishda tо‘rt
bosqichga: «Yaqin kishilariga g‘amxurlik kо‘rsatish bosqichi», «Jismoniy va ruhiy jihatlardan nogiron
bо‘lganlar, keksalar, yosh bolalar va onalarga amaliy yordam kо‘rsatish bosqichi», «Boquvchisini
yо‘qotganlarga yordam kо‘rsatish bosqichi», «Mehnat bozoriga ijtimoiy xizmatni mehnat turi sifatida kirib
kelish bosqichi»ga ajratish mumkin. Bosqichlarning tasnifi ijtimoiy xizmatning institusional shakllanishini
asoslab berish uchun xizmat qiladi. Shu tariqa ijtimoiy xizmatning turli paradigmalari vujudga kelgan
[4.22]. Ularning mazmun va mohiyatini anglash uchun, ijtimoiy xizmatga doir ta’limotlar nazariy tahlilini
amalga oshirish lozim.
AQSH va G‘arbiy Yevropada strukturaviy yondashuv doirasida quyidagi paradigmalar vujudga
kelgan: funksional; radikal-gumanistik; radikal-strukturaviy; interpretativ [2.36]. Va har bir paradigma aniq
ta’limotning bosh g‘oyasi asosida vudjudga kelib, ijtimoiy borliqning talablari bо‘yicha rivojlangan.
Ijtimoiy xizmat kо‘rsatishning falsafiy-psixologik asoslarini о‘rgangan K.Yakubenko esa Rossiya
Federatsiyasida о‘tgan asr davomida amal qilgan ijtimoiy xizmatda kо‘pfunksionallik va universalik
kuzatilib, u kо‘proq sintetik yondashuv asosida ishlagan deb kо‘rsatgan [4.22]. Vaholanki, sintetik
yondashuv ijtimoiy psixologik maktab doirasida, diagnostik va funksional maktablarning negizida vujudga
kelgan [5.9].
«Ijtimoiy xizmatning shakllanishiga aholi joylashishi, uy qurilishi va jihozlash an’analari, milliy
kiyim-kechak, pazandachilik va mehmonnavozlik, ijtimoiy va oilaviy-maishiy turmush tarzi kabi omillar
qatori ijtimoiy, madaniy, iqtisodiy va siyosiy jarayonlar kechishini ham alohida kо‘rsatib о‘tish mumkin»
[6.20-23]. Rivojlanayotgan davlatlar siyosatida taraqqiyot modelini tanlashda demokratik taraqqiyot
tamoyillarini inkor etmagan holda milliy taraqqiyot konsepsiyasini ham puxta ishlab chiqish hollari rо‘y
berayapti. ...Milliy taraqqiyot yо‘li qonuniyatlarini tо‘laqonli boshdan о‘tkazib shakllangan millatda esa,
qonuniy ravishda ozodlik, tenglik, adolat haqidagi ideallar, qadriyatlar tizimi mavjud bо‘ladi [7.483].
R.Rо‘ziyeva «...qadriyat subyektiv faoliyat sifatida tushuncha, kategoriya, gnoseologik tajriba mahsuli,
ong, aqlu idrokka oid fenomendir. Qadriyatning mazkur subyektiv, gnoseologik xususiyati, belgilari,
genezisi uning ontologik asosini rad etmaydi. Bu ontologik asosning qadrli yoki qadrsiz, qadriyat yoki
istagan bir sо‘z, tushuncha ekanini inson ongi, aqlu idroki, gnoseologik tajribasiga muvofiq belgilaydi. Shu
nuqtai nazardan qadriyat insonning obyektiv borliqqa sensitiv-kognitiv munosabati, affektiv bahosi,
gnoseologik izlanishlari, tajribasi mahsulidir [8.56]-deya ta’kidlaydi. Shunga kо‘ra ijtimoiy xizmat
kо‘rsatishda qadriyatlar asosida quyidagi paradigmalar vujudga kelgan: tizimli-ekologik; kommunikativ-
rolli; institusional; funksional; etik-aksiologik; mafkuraviy; konsultativ; vital-mо‘ljallash; evoxomologik;
sinergetik va boshqalar.
Ijtimoiy xizmat kо‘rsatish manzilligiga qarab individual ijtimoiy xizmat, kichik ijtimoiy
guruhlarda, guruh bilan ijtimoiy xizmat shakllarida olib boriladi. «Ushbu ishlarni amalga oshirishda bir
qator iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy yetishmovchiliklarning, ziddiyatlarning bо‘lishi aniq. Ana shu
yetishmovchilik va ziddiyatlar mamlakatimizda yashayotgan ba’zi bir irodasi sust, e’tiqodi yо‘q odamlarni
axloqiy va estetik tanazzulga duchor etishi mumkin» [9.305]. Shunga kо‘ra, bugungi kunda ijtimoiy
xizmatning inqirozli konsepsiyasi (inqirozli vaziyatlarda ijtimoiy xizmat olib borish texnologiyasi) ham
shakllanayapdi. Mazkur konsepsiya asosida ijtimoiy xizmatda «inqirozli intervensiya» tushunchasi kiritildi.
Bu tushuncha alohida inson yoki guruhni emotsional, ma’naviy, ekzistensial va axborot jihatlaridan
qо‘llashni nazarda tutadi.
Aslida ijtimoiy xizmatning faoliyat sifatida ilk kо‘rinishi gо‘daklarning rivojlanishi, keksalarni
moslashuvchanligini ta’minlash hamda turli xil darajadagi nogironlarga g‘amxо‘rlik kо‘rsatish, ular haqida
qayg‘urish shakllarida namoyon bо‘lgan. Bu jarayon tarixiy davr о‘tishi bilan madaniylashib, sanoatning
rivojlanishi, fan va texnika yutuqlarining ijtimoiy hayotga shiddat bilan kirib kelishi natijasida ilmiylik
tusini olib, tibbiyot, psixologiya, fiziologiya, filologiya, sotsiologiya kabi fanlarda inson hayot-faoliyatiga
Do'stlaringiz bilan baham: |
