ИсҳОҚхон тўра ибрат танланган

ХУДОЁРХОННИНГ ТЎРТИНЧИ 
хонлиғи
Амирлашкар қатлиндан сўнгра Султон Саййид Тош- 
кандда қолмади. Амир Худоёрхонни олиб, вақтни ғани- 
мат билиб, Хўжандга келди. Аҳолийи Тошканд амирга: 
«Фарёд, одам юбориб, бизга имдод қилсунлар», (деб) 
илтижо қилдилар. Ул зот на имдод ва на маслаҳат кўрсат- 
ди. Худоёрхонни олиб Хўқандға кетти. Олиб боруб ўз қав- 
линдан хон қилиб қўйди. Худоёрхон хутбани амир исмига 
ўқутди, тобе ҳукминда бўлди. Баногоҳ Русия илан муҳора- 
ба очсалар, бир-бириға имдод бўлмоқ қасди экан. Арола- 
ринда аҳду паймонлар этдилар. Бовужуди золик Амир 
хўқандийларнинг узриндан амин бўлмай, Хўқандни Ху- 
доёрхонга, Тошкандни Русияга ташлаб кетди.
Ровийлар қавлинча, Тошкандда олтмиш кун ва баъзи 
қавлда саксон кун муҳосара бўлуб, ичиндан мухобара, то- 
шиндан муҳосара ва муҳораба бўлуб, ҳижрийнинг минг 
икки юз саксон иккисинда, милодни(нг) минг саккиз юз 
олтмиш бешинчида ёз, май ойинда Русия қўлига ўтди. Бу 
тўғрида султон ул-орифин сўзлари тўғри чиқди:
1 Форсий байт мазмуни: 
Ғозий амирлашкар нишонга олди, Олов сач- 
ратувчи тўп билан.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Дар соли «ғураф» агар бимони, бини,
Мулку малику миллату дин баргардад1,—
деганлари муояна бўлди. Аммоки, Тошканд ташинда му- 
ҳосарасиндаги Русия аскари икки минг миқцоринда бўлуб, 
қиргиз-қазоқ қўшулуб кўб эди. Бу муҳорабада исломдан 
кўб одам нобуд бўлуб, Русиядан талофот бир юзга етмас 
эди, дейдилар. Аҳолийи Бухоро бу сафарда ҳазрати амир 
Русия илан бир иш қилиб, биз фуқароларни роҳатланду- 
руб қўяр, деб умид қилган эдилар. Амирни, боруб, тарғиб 
қилиб, фарзияти жиҳодни уламолар айтганда, амирни(нг) 
тоби бўлмай, ноилож бу гавғони босмоқ учун ҳаракат 
қилди. Русияга тўғри келмоқға Бухородан чиқиб, Май- 
даюлғун деган ерға Бухоро аскари қўнган эди, олгмиш 
минг миқдор аскар эди. Кўплигига ишониб, мағрур бўлуб, 
боҳузур бокира қучуб ёттилар. Русия аскари буларни(нг) 
бепарволигидан истифода қилиб, оз аскар ила баъзилар 
беш юз, баъзилар минг миқцорда эди, дейдилар, кечаси 
дарёйи Сайҳундан ўтуб, тўб отғони ҳамон лашкари ис- 
лом, зилзилаға тушуб, тўф-тўфанг, ўқ-дори ва асбобу ад- 
вотларини ташлаб, Бухороға кетдилар. Булар Русияни(нг) 
бир отган тўбини(нг) қўшун ўртасида ёрилганини кўруб 
бузилдилар. Қолган нимарсалар Русияга ўлжа бўлди. Ғаф- 
латни эрликдан билмак бухороликларни(нг) иши эмиш. 
Ҳаракат этсалар, ўз сипоҳийларига ваҳм тушар эмиш ва 
ҳам хасмни писанд қилмаган эмиш, деб кичкина бола- 
ларни(нг) фикрига иктифо қилиб, номус ва эрликни 
қўлдан бердилар. Русияға аскар жам (қилиб) муҳораба 
қилгани сабабидан ва мухолафат изҳор қилгани иллат 
бўлиб, Хўжанд, Ўратепа ва Жиззах қўлдан кетди, Русия 
забт этди. Бундан сўнгра Русия илан ўзлашиб, мусолаҳа 
бўлдилар. Русия илан бартараф бўлгандан сўнг Бухоро 
музофотига қўл узатиб, минг икки юз саксон бешинчи 
ҳижрийда Самарқандни олди. Андан Каттақўрғон олинди. 
Сўнгра ўртада Амир ила мусолаҳа бўлуб, ислоҳот жорий 
бўлди.
Худоёрхон Русиядан хотиржам бўлуб, вақтини ўйин-