Ismlarning munosabat shakllari ismlar haqida

EGALIK QO'SHIMCHALARINING USLUBIYATI
Egalik qo'shimchalarining birlik va ko'plik ma’nolari asosida zidlanish ayrim vaqtlarda buziladi. Bunday vaqtda ko'plik shakli o'zi qo'llanayotgan narsa-hodisaning birdan ortiqligini emas, balki hurmat ma’nosini bildiradi. Masalan, Onamiz dam olgani keldilar.

II shaxs egalik qo'shimchasining ko'plik shakli ko'pincha «siz»lash ma’nosida qo'llaniladi. Masalan, opang («sen»siraganini bildiradi)-opangiz («siz»lashni bildiradi).

Bunday hodisa III shaxs egalik qo'shimchalarining birlik va ko'plik shakliga ham daxldordir. Masalan, opasi («sen» lash )–opalari(«siz»lashni bildiradi)

Badiiy uslubda tilimizning bunday imkoniyatidan personajlar xarakterini ochishda ustalik bilan foydalanadilar. Masalan, Xo'jayinning itlari. (A. Qahhor) It hurmatga sazovor emas. Lekin xo'jayiniga laganbardorlik shunday kuchliki, uning itiga ham ana shunday munosabat bildiriladi.
Egalik qo'shimchalari, asosan, otlarda qo'llanib, shaxs va narsa orasidagi qarashlilik, xoslik, butun bilan qism munosabati, payt va o'ringa taalluqlilik kabi ma'nolarni ifodalaydi. Eng muhim uslubiy belgisi - ana shu qo'shimchalar o'zida qaratqichni - egalikni ham ko'rsatib turadi: Masalan, Yurtimiz osmoni daxlsiz, jonim, Bag'rida qanot qoqib o'ynayver, qushim. Bu yerda uning, meningolmoshlari qo'llanmadi, lekin qaysi shaxsdaligini egalik qo'shimchalari orqali bilib olamiz.

Qaratqich kelishigi -ning (birinchi shaxs birlikda ba'zan -im) bilan turlangan otning qaralmishida egalik qo'shimchasi tushib qoladi. Bu holda asosiy diqqat qarashlilikka emas, qaralmishning leksik ma'nosiga qaratiladi: Bizning o'g'lonlar (imiz), Sizning o’gillar(ingiz). Sizning iroda(ngiz) meni lol qoldirdi.

KELISHIK SHAKLLARI
Stolga o‘tirmoq, uzumni yemoq, do‘stimning kitobi, uydan kelmoq, shaharda yashamoq.

Yuqorida keltirilgan misollardan ko'rinib turibdiki, tobe so'z hokim so'zning ma’nosi talab etgan kelishik qo'shimchasini oladi. Masalan, o'tirmoq so'zida o'tirish joyi bilan bog'lanish imkoniyati bor. Shuning uchun unga bog'langan so‘z o'rin kelishigini olmoqda. Yemoq so'zida esa bunday ma’no yo'q. Shuning uchun u o'rin kelishigi olgan so'z bilan bog'lana olmaydi. Yemoq so'zida yeyiladigan narsa (obyekt) ma’nosi borligi uchun xuddi shunday ma’noga ega bo'lgan tushum yoki chiqish kelishigini olgan so'z bilan bog'lana oladi.

Ismlarni boshqa so’zlarga tobelantirib bog'lash uchun xizmat qiluvchi qo'shimchalar kelishik shakllari sanaladi.

Ot, olmoshvaotlashganso'zlargaqo'shilib, uniboshqaso'zlargabog'labkeladigangrammatikshakllartizimikelishikqo 'shimchalarihisoblanadi.
O‘zbek tilida oltita kelishik mavjud bo‘lib, ularning har qaysisining o‘z nomi va shakli bor. Ular doimo tobe so‘zga qo’shiladi.

Ismlarningegalikqo'shimchalaribilanshaxsvasondahamdakelishikqo'shimchalaribilano'zgarishiturlanishdeyiladi.