Ismatov Tulkinning bitiruv malakaviy ishi mavzu: O’y sharoitida

3.2. Mahsulotlarni saqlash davrida chiqitlarning kelib chiqish 

sabablari 

Saqlash  davrida  chiqitlarning  paydo  bo’lishi,  asosan  mikrobiologik 

chirishlar,  fiziologik  kasallanishlar,  tabiiy  vaznning  kamayishiga  bog’liq.  Odatda 

saqlash  davrida  chiqitlarga  ta’sir  ko’rsatuvchi  omillar  ichki  va  tashqilarga 

bo’linadi.  Ichki  omillar  meva  va  sabzavotlarning  navi,  genetik  xususiyatlari  bilan 

belgilanadi.  Bunga  muayyan  navning  kasallik  qo’zg’atuvchi  omillarga  bardosh 

berishi,  mevasining  kimyoviy,  anatomik  va  morfologik  tuzilishi,  pishib  yetilishi, 

o’ziga xos modda almashinuvi va boshqalar kiradi. 

Meva va sabzavotlarning kasallanishga qarshi tura olish xususiyati ularning 

mikrobiologik zararlanishining oldini olishga yordam beradi. Sabzavot va mevalar 

ko’proq  turib  qolsa  yoki  pishib  ketsa,  bardosh  berish  qobiliyati  pasayadi.  Bu  hol 

fiziologik  ksallanish  va  chiqitlarning  paydo  bo’lishiga  olib  keladi.  Mahsulot 

vaznining tabiiy kamayishi biologik xususiyatlarga bog’liq bo’lib, meva tarkibida 

---

namlikning  yo’qolish  sur’atlari  va  kimyoviy  moddalarning  nafas  olish  davrida 

parchalanishiga bog’liq. 

Sabzavot  va  mevalarning  hayotida  nafas  olish  jarayonlari  asosiy  omil 

hisoblanadi.  Nafas  olish  jarayonlarida  issiqlik  ajralib,  saqlashda  harorat 

mo’tadilligi  buziladi,  omborxonaning  sovitish  muvozanati  talabga  javob  bermasa, 

chiqit  ko’payib,  mahsulot  tez  pishib  yetilishi  yoki  tezda  qurib  ketishiga  sabab 

bo’ladi. Shuning uchun omborxonlaar sun’iy sovitish qurilmalari bilan jihozlanadi. 

Atrof-muhitning  ta’sirida  modda  almashishi  va  namlikning  ajralishi 

sabzavotlarning  anatomik  va  morfologik  tuzilishiga  bog’liq.  To’qimalarning 

yumshoq  qismida  namlikning  yuqori  sur’atlar  bilan  yo’q  bo’lishiga  va  havodagi 

kislorodning  kirib  kelishiga  tabiiy  to’siq  vazifasini  po’stloq  bajaradi.  To’qima 

namligi  bug’lanishi  oqibatida  mevaning  tarangligi  yo’qoladi,  so’lish  va  mahsulot 

sifatining  pasayishiga  asos  bo’ladi.  Saqlov  vaqtida  nobudgarchilik  darajasiga 

bevosita  ta’sir  qiladigan  omillar  qatoriga  o’stirish  vaqtidagi  sharoit,  agrotexnik 

tadbirlarning  bajarilishi  va  o’simlikni  himoya  qilish  tizimi,  mavsumda  ob-

havoning  qanday  kelishi,  tuproq  holati  va  saqlash  sharoitlari  ham  kiradi.  Bunda 

terilishdan  boshlab,  mavjud  bo’lgan  namlik,  harorat  va  boshqa  sharoitlar  muhim 

ahamiyatga ega.Harorat pasayishi mahsulotlarning nafas olishi va o’zidan namlikni 

yo’qotishi, nobudgarchilikka sabab bo’luvchi omillarning ta’sirini kamaytiradi. Bu 

hol  sabzavot  va  mevalarning  uzoqroq  saqlanishiga  olib  kelib,  chiqitlar  miqdorini 

esa  kamaytiradi.  Hosil  yig’ishtirilgandan  so’ng  tezlik  bilan  sovitish  saqlashning 

asosiy omili hisoblanadi.