Islomiy fondlar

1-jadval. Bizneslarning xususiyati bo’yicha tekshirish jarayonini turli shariat indekslari bo’yicha qiyosiy solishtruv

Index	Alkogol	An’anaviy moliya xizmatlari	Cho’chqachilik mahsulotlari	Tamaki mahsulot lari	Qurol-yarog’	Ko’nilochar mahsulotlar va xizmatlar
DJIMI						
S&P					×	
FTSE						
MSCI						
SC – Malaysia					×	
AAOIFI					×	

Jadval
Yuqoridagi jadvalda asosiyshariat ko’rsatkichlari vertikal ustunda keltirilgan, biznes turlari esa gorizantal ustunda keltirilgan. Ko’rinib turibdiki, hamma shariat ko’rsatkichlari deyarli barcha biznes xarakteristikasida bir xil ko’rinishga ega, faqatgina qurol ishlab chiqarish va tarqatish borasida farqlar mavjud. Bu holatda SP SC MALAYSIA VA AAOIFI da boshqa shariat ko’rsakichlari bilan solishtiriganda farqlar kuzatiladi. Bu uch ko’rsatkich bo’yicha qurol ishlab chiqarish sanoatiga investitsiya qilish mumkin bo’ladi.

2-jadval. Kompaniyalarni moliyaviy tahlil qilish borasidagi solishtiruv

Index	O’rtacha bozor kapitali	Jami mol-mulklar	Qarzlar	Naqdpullar va IBS	Debitorlik qarzlar	Foiz stavkasidan topilgan daromadlar	Noshar’iy manbalardan daromadlar
DJIMI		×	33%	33%	33%	×	×
S&P		×	33%	33%	49%	×	5%
FTSE	×		33%	33%	50%	5%	×
MSCI	×		33%	33%	33%	×	5%
SC – Malaysia
AAOIFI		×	30%	30%	×	5%	×

Yuqoridagi 2 chi jadvalda asosiy shariat indekslari vertikal ko’rinishda, turli xil shariat parametrlari esa gorizantal ko’rinishda tasvirlangan. Jadvalda ko’rinib turibdiki, 3 ta ko’rsatkich FTSE MSCI SC Malaysia jami mol mulkni bazaviy hisoblashda boshqa ko’rsatkichlarga qaraganda turli xususiyatga ega. Bularda qarzning jami mol mulkka nisbati yoki o’rtacha bozor kapitalizatsiyasiga nisbatan AAOIFI bo’yicha 30 foiz qolganlarida esa 33 foiz qilib belgilangan. Foiz stavkasi bilan topilgan daromadning jami daromadga nisbati 5 foizgacha bo’lishiga ruxsat beriladi.

Uchdan bir ko’rsatkichi
Uchdan bir ko’rsatkichi ko’plab shariat qoidalarida maksimal va minimal miqodirni belgilashda qo’llaniladi. Olimlar umumiy holatda jamining uchdan biri maksimal miqdor sifatida qabul qiladilar. Bunga quyigi hadis sabab qilib keltiriladi:
Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

Buxoriy 3.196 Muslim 3.1250

Ba’zi bir tanqidchilar yuqoridagi hadisdagi uchdan bir miqdor bilan bugungi kunda maksimal miqdir belgilashda qo’llaniladigan 3 dan bir miqdorni boshqa boshqa holat ekanligini ta’kidlashadi. Lekin, yuqorida hadis bilan bugungi uchdan bir qoidasi orasida bevsita bog’liqlik bo’lmasada, ko’plab ulamolar bu qoidaning boshqa masalalarga ham taaluqli bo’lishiga ijtihod qilganlar. Qolaversa bu qoidanng amaliyotga joriy etilishi islomiy investitsiyalar uchun imkoniyatlarni kengaytiradi.
Hadisdan biz yana shuni bilishimiz mumkinki, kishi farzandlarini birovlarga qarab qolmagan, o’ziga to’q holatda qoldirib ketgani afzal ekan.
Daromadlarni poklash jarayoni
Shariat tekshirish amaliyoti bilan tanishganimizdan so’ng endi shariatda daromadlarni poklash prinsipi nima ekanligiga o’tamiz
Daromadlarni poklash
Islomiy jamg’armalarga doir daromadlarni poklash jarayoni deganda, kishilarnining daromadidagi shabhali va shariat ta’qiqlagan yo’llar orqali jamg’arilgan qismidan poklashni tushunish mumkin.
Bugungi kun foiz stavkasiga asoslangan iqtisodiyotda, tadbirkorlik faoliyatini bu kabi shariat ta’qiqlagan ishlarga aralashmay tashkil qilish juda ham murakkab ishdir. Shuing uchun ham shariat ulamolari kishilarga qanday qilib daromadlarini bu kabi shubhali qismidan halos bo’lish borasida yo’l ko’rsatib berishgan. Bu tartib islomiy iqtisodiyot to’la amal qiladigan holatga kelguncha vaqtinchalik qo’llash uchun ishlab chiqilgan. Bu holatda shariat harom va shubhali daromadlar miqqdori fond menejeri va shariat kengashi tomonidan aniqlanadi va vaqti-vaqti bilan xayriya qilinadi. Shuni ta’kidlab o’tish kerakki, har qanday taqdirda ham shariatda ta’qiqlangan daromadlarni ishlatish mumkin emas.
Poklash metodi
Vositachi, agent yoki menejerning komissiyasi yoki ish haqini olib tashlash yoki ushlab qolish majburiy emas, chunki bu ularning bajargan ish o'rniga huquqidir. Vositachilikda esa, u bilan shug'ullanuvchi shaxsni taqiqlangan komponentni yo'q qilish mexanizmi to'g'risida xabardor qilishi shart. Tashkilot ushbu xizmatlarni xohlovchi dilerlar uchun haq yoki to'lovsiz taklif qilishi mumkin.
Investitsiya menejeri quyidagi ko’rsatkichlari bo’yicha daromadlarning shubhali harom hisoblangan qismini hisoblab chiqadi.
i) ta’qiqlangan faoliyatlardan olingan daromad:
ii)foiz stavkasiga asoslangan faoliyatlardan olingan daromad:
iii)boshqa barcha nopok daromadlar.
Hisoblash vaqti
Moliyaviy hisobotlarni belgilangan muddat ichida o’rganib chiqqan holatda, fond menejeri jami daromaddan qancha qismi shubhali manbalardan ekanini aniqlaydi va jamg’arma a’zolariga bu haqida habar beradi. Jamg’arma daromadlarining harom va shubhali miqdori ma’lum bo’lgach, fond boshqaruvchilari tomonidan shu qism daromad qayta baholash vaqtida chegirib tashlanadi.
Fond boshqaruvchilari dastlab jami fond uchun nopok bo’lgan daromad miqdorini, keyinchalik jamg’armining har bir investorining ulushiga nisbatan hisoblab chiqishadi va investorlarga bu haqida ma’lumot taqdim qilishadi.