Исломда мерос ва унинг тақсимоти

www.madrasa.uz
 
149 
асабалар бўлмаса, қолгани радд қоидасига кўра қизга 
берилади.
Ҳомиланинг улуши ва эҳтиётан тақсимланмаган 
улушлар ҳомила дунёга келгунича ёки мерос тақсимотини 
буткул амалга ошириш имконияти мавжуд бўлгунича 
омонатдор кишиларнинг қўлида омонат бўлиб туради.
БЕДАРАК ЙЎҚОЛГАН 
 
Бедарак йўқолган инсон араб тилида “мафқуд” 
(
ٌ دو قْفَم
)
деб 
аталади. “Мафқуд” луғатда йўқолган, зое бўлган маъноларини 
ифодалайди.
Мафқуд мерос уламолари истилоҳида қуйидагича 
таърифланади: “Тирик ёки ўликлиги маълум бўлмаган, изи 
номаълум бўлиб, хабари йўқ бўлган шахс – мафқуддир”. 
Унинг мулкини меросхўрларга бўлиб бериш фақатгина қози 
уни вафот топган деб ҳукм чиқаргандан кейин бўлади.
Ҳанафий мазҳабида бедарак йўқолган инсоннинг вафоти 
аниқ бўлмагунича ёки қози уни вафот топган деб ҳукм 
қилмагунича хотини ундан талоқ бўлмайди, тузган ижара 
шартномаси бекор бўлмайди, мол-мулки меросхўрларга 
тақсимланмайди. 
Бир киши бедарак йўқолгач, у бошқадан мерос олмайди 
ва васият қилинган нарсани ҳам олмайди. Бу нарсалар унинг 
тирик ёки ўлик эканлиги аниқ бўлмагунича ушлаб турилади. 
Агар бедарак йўқолган инсон тирик ҳолда топилса, меросдан 

---

www.madrasa.uz
 
150 
ўз улушини ва унга қилинган васиятни олади. Агар вафот 
топгани аниқланса ёки қози уни вафот топган деб ҳукм қилса, 
меросдаги улуши ва унга қилинган васият бошқа 
меросхўрларга тақсимлаб юборилади. 
Ҳанафий мазҳабида бедарак йўқолган кишининг 
тенгқурлари вафот қилиб тугайдиган муддат ўтса, уни вафот 
топган деб ҳукм қилинади. Ушбу муддатни баъзи уламолар 
тўқсон йил деганлар.
Аммо кўпчилик Ҳанафий фақиҳлар “Бу ҳолатда иш 
имомнинг раъйига қараб бўлади. У мафқудни қидиртиради, 
суриштиради ва уни топиш, тирик ёки ўлик эканлигини 
билиш йўлидаги барча чора-тадбирларни қўллайди. Бунда 
муайян муддатга эътибор бермайди. Сўнгра унинг ўлими 
ҳақида ҳукм чиқариш ўринли бўлса, шундай ҳукм чиқаради” 
деб айтганлар.
Мафқуд вафот топган деб ҳукм қилингач, пайдо бўлиб 
қолса, у меросхўрлардан ўз насибасини олади. Аммо унинг 
улуши уларнинг мулкидан чиққан бўлса, ўша меросхўрлар 
унга унинг улушини тўлаб бермайдилар. Зеро, меросхўрлар 
унинг улушини қозининг ҳукми ила, шаръиятга мувофиқ 
тақсимлаб олгандирлар. 
Мафқуднинг мерос олишида икки ҳолат мавжуд: 
1. Ўзи билан бирга бўлган ворисларни ҳажби ҳирмон 
қилади. Мисол: бир киши вафот этиб, ўзидан туғишган ука, 
туғишган сингил ва бир бедарак йўқолган ўғил ворис 
қолдирди. Агар ўғил тирик бўлса, ука ва сингилни ҳажби 
ҳирмон қилади. Яъни, улар умуман мерос олмайди. Шунинг 
учун то ўғилнинг тирик ёки ўлик эканлиги аниқ 

---