Ислом Каримов

математик 
ифодаси 
Амалнинг 
маъноси 
= 
= 
Тенг 
<> 

Тенг эмас 
< 
< 
Кичик 
<= 

Кичик ёки тенг 
> 
> 
Катта 
>= 

Катта ёки тенг 
Ажратгичлар гуруҳини қуйидаги белгилар ташкил қилади: 
<ажратгич>= . 

, 

: 

; 

( 

) 

[ 

] 

{ 

} 

' 

---

1.2. C++ дастурлаш тилининг хизматчи сўзлари 
~ 4 ~ 
Ажратгичларнинг вазифаларини тилни ўрганиш давомида аниқлаб 
борамиз. 
C++ дастурлаш тилидаги ўзгарувчилар типлари қуйидагилардан иборат: 
Бутун сонли типлар; 
Ҳақиқий сонли типлар (Сузувчи вергулли сонли типлар); 
Белгили типлар; 
Мантиқий типлар. 
Бутун сонли типларга қуйидаги типлар киради: 
Типнинг 
номи 
Қиймат оралиғи 
Хотирадан 
оладиган 
жой 
миқдори 
short 
-32768 … 32767 
16 бит 
int
-2147483648 ... 2147483647 
32 бит 
long 
-2
63
... 2
63
-1 
64 бит 
unsigned 
0 … 4294967295 
32 бит 
Ҳақиқий сонлар типига қуйидаги типлар киради: 
Типнинг 
номи 
Қиймат оралиғи 
Хотирадан 
оладиган жой 
миқдори 
float 
-1.5E45 ... 3.4E38 
4 байт 
double 
-5.0E324 ... 1.7E308 
8 байт 
long double 
-3.4E4932 ... 1.1E4932 
12 байт 
Белгили типли ўзгарувчилар 
char 
хизматчи сўзи билан эълон қилиниб, бу 
типнинг қийматлари хотирадан 1 байт жой эгаллайди. C++ дастурлаш тилининг 
барча белгилари бу типнинг қийматлар соҳасига тегишлидир. Белгили 
қийматни 

(апостроф) белгиси ичига олиб аниқлаш мумкин. 
C++ дастурлаш тилида мантиқий тип 
bool 
стандарт номи билан 
аниқланади. Мантиқий типли ўзгарувчилар фақат икки хил қиймат: 
true
(рост) 
ва
false 
(ёлғон) ларнигина қабул қилиши мумкин. Мантиқий типли қийматлар 
ҳам тартибланган, яъни 
false
<
true
. 
C++ дастурлаш тилида асосан қуйидаги учта мантиқий амалдан кўпроқ 
фойдаланилади
: 
! 
- рад этмоқ, 
& 
- мантиқий кўпайтириш, 
|
 
- мантиқий қўшиш. 
Бу амалларни фақат мантиқий ўзгармаслар устидагина ишлатиш мумкин 
ва натижада яна мантиқий ўзгармас ҳосил бўлади.
Ихтиёрий, қийматларни солиштириш амали ҳам мантиқий қийматни 
беради:
Мисол:
3>2 натижаси
true
0<-1 натижаси
false
. 
1.2. C++ дастурлаш тилининг хизматчи сўзлари 

---

1. C++ дастурлаш тилининг тузилиши ва стандарт функциялар 
~ 5 ~ 
Хизматчи сўзлар гуруҳи жуда кенг, шунинг учун бу сўзларни ҳаммасини 
бирданига ёдлаб, эслаб қолиш шарт эмас, балки улардан фойдаланиш давомида 
кетма-кет эслаб қолинаверади: 
asm 
auto 
break 
case 
catch 
char 
class 
const 
continue 
default 
delete 
do 
double 
else 
enum 
extern 
float 
for 
friend 
goto 
if 
inline 
int 
long 
new 
operator 
private 
protected 
public 
register 
return 
short 
signed 
sizeof 
static 
struct 
switch 
template 
this 
throw 
try 
typedef 
union 
unsigned 
while 
virtual 
void 
volative 
1.4. Исмлар ва идентификаторлар
Маълумки, маълумотларнинг таҳлили жараёнини ифодаловчи алгоритм 
турли хил объектлар (ўзгармаслар, ўзгарувчи миқдорлар, функциялар ва 
ҳоказо) устида иш олиб боради. Бу объектларга уларнинг вазифаси ва қабул 
қиладиган қийматларига қараб махсус исмлар берилади. Шу исмларни одатда, 
идентификаторлар деб аталади. Идентификатор деб ҳарф ёки "_" белгисидан 
бошланувчи, ҳарф, рақам ва "_" белгисининг ихтиёрий кетма-кетлигига 
айтилади: 
<идентификатор> 
= 
<ҳарф>

<идентификатор><ҳарф>

<идентификатор> <рақам>
Агар қуйидаги оралиқ тушунчани киритсак:
<ҳарф ёки рақам> = <ҳарф>

<рақам>
Юқоридаги аниқлашни қуйидагича ҳам ёзиш мумкин:
<идентификатор> = <ҳарф> {<ҳарф ёки рақам>}. 
Хизматчи сўзлардан идентификатор сифатида фойдаланиш мумкин эмас. 
Одатда идентификатор сўзининг ўрнига қулайроқ ва қисқароқ қилиб исм дейиш 
мумкин. Дастурда қатнашувчи объектларга исмларни дастур тузувчи ўз 
ихтиёрига кўра танлаб олиши мумкин. Бир хил исм билан бир неча хил 
объектларни номлаш мутлақо мумкин эмас. 
Исмларга мисоллар: 
_Burchak, _A1, Ahmad_Berdiev, C, Summa, Time, A, S1, … 
 
1.4. Математик стандарт функциялар
C++ дастурлаш тилида математик стандарт функцияларни ишлатиш учун 
дастурга алоҳида кутубхонани чақирилиб олинади. Бу кутубхона 
math.h
ёки 
cmath
калит сўзлари ёрдамида чақирилади. Бу математик кутубхонада 
математика фанида ишлатиладиган барча функциялар берилган. Қуйида 
келтирилган жадвалда баъзи математик функцияларни C++ дастурлаш тилида 
ёзилиши келтирилган: