Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika univyersiteti

A.ferrooxodans bakteriyalarining sulfid minerallari yuzasida mustahkam joylashib olishi va uzaro munosabati birinchi bosqich bo’lib, undan keyin anorganik substratning kimyoviy O’zgarishi boshlanadi. Mikroorganizmlar har qanday yuzada o’rnashib olish mumkinligi aniq. Ularning adgeziyasi tanlanib yoki tanlanmay utishi mumkin, musbat yoki manfiy zaryadlangan, gidrofob yoki gidrofil yuzalarda. O’rnashish mexanizmi irsiy programmalashtirilgan bo’lib uta murakkab. O’rnashish mexanizmi uchun ma’sul deb xujayra plazmidalari hisoblanadi. Hujayralar adgeziyasida har xil uzaro munosabatlar kuzatilishi mumkin – shilliq kapsulasi yordamidagi yopishish va elektrostatik kuchlarning ta’siri ostida.
Sulfid yuzasida bakteriyalarning o’rnashishini ta’minlash uchun bakteriya va mineral orasida shilliq kapsula bo‘lishi kerak va u nafaqat himoya vazifasini bajaradi, balki mineral bilan bo‘lgan munosabatda muhim lahza bo’lib qoladi. O’rnashish, bakteriyadan ajralib chiqqan polimer komplekslar- lipopolisaxaridlar yordamida amalga oshadi: natijada mineral, sulfat kislotasigacha va Fe³⁺ ionigacha elektrokimyoviy munosabatlar hisobiga oksidlanib manfiy zaryadlangan mineral yuzasiga yopishadi. Ushbu komplekslarning asosiy organik qismi tarkibida, glyukuron kislotasi bor deb taxmin qilingan, va organik kislotaning ikki moliga Fe³⁺ionlarining bir moli tug‘ri kelib, va ushbu holat kompleks mustahkamligini ta’minlaydi. Organik komplekslar, xujayraning yig‘indi musbat zaryadini ta’minlaydi (uch musbat zaryadga ikkita manfiy zaryad tug‘ri keladi) va shunining bilan piritning manfiy zaryadlangan yuzasiga elektrostatik yopishish ta’minlanadi. Temirning miqdori xujayraning organik qatlamida 53 g/dm³ –gacha etadi va ushbu holat kompleks birikmalar borligini isbotlab ishqorlashning ikkinchi “tug‘ri emas” (nepryamoy) mexanizmiga tushuncha beradi.
Lekin ko‘z bilan qayd qilingan sulfid minerallarining yuza qismida joylashgan bakteriyalarning borligi, bakteriyalarning shu yuza qismni oksidladi deb isbotlab bulmaydi, chunki ular yuza qismga yopishadi, lekin ozuqa substrati sifatida foydalanishmasligi mumkin. Sulfidlarning yuza qismidagi adgeziya esa spetsifik holatga ega bo’lib, chuqur biologik mazmun kasb etadi, chunki ushbu holatda mineral substrat vazifasini utaydi – bakteriyalarning usish va rivojlanishi uchun energiya manbasi bo‘lib qoladi. SHuni ham hisobga olish kerakki, bakteriyalarning mikrobiologik ishqorlashda, mineral substratning yuzasiga nafaqat yopishadi, ular pulpaning suyuq fazasida ham bo’lib, oksidlanmagan temir va elementli oltingugurtni oksidlashadi. Qattiq va suyuq fazadagi biomassaning oksidlovchi faoliyatini aniqlash, mikroorganizmlarning ushbu fazalardagi faoliyati haqida tushuncha beradi.