Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali «konchilik ishi» kafedrasi

Kon massivida qazib olish vaqtidagi muhim jarayonlar
Kо‘mir qatlamlarini о‘rganishda qazib olish jarayonida qatlamlarning о‘zini tutishini baholash zarur. Bо‘larga gazga tо‘yinuvchanligi (gazonosnost), sergazligi (gazoobilnost), о‘zidan yonishlik (samovozgorayemost) va gazlarning otilib chiquvchanligi xavfi (vibrosoopasnost) kiradi.
Gazga tо‘yinuvchanlik – bu tabiiy sharoitda kon massasi yoki tog‘ jinsi birlik hajmidagi erkin yoki sо‘rilgan gazlar hajmiy miqdoridir, birliklari - m³ / m³ , m³ / t. Metan gazi kо‘mir qatlamlarida asosiy xavf keltirib chiqaradi. Tabiiy sharoitda metan kо‘mir mutanosibligi saqlanib turadi, ammo kon ishlari olib borilishi bilan metan о‘z-о‘zidan massivdan ajralib bо‘sh tomonga ya’ni kon atmosferasiga chiqadi.
Kо‘mirdan ajralib chiqayotgan gazlarning qazib olinayotgan birlik og‘irlikdagi kо‘mirga nisbati sergazlik (gazoobilnost) deb ataladi.
О‘zidan yonishlik (samovozgorayemost) oksidlanish reaksiyasi tezligi va kо‘mirning о‘zidan yonish kritik temperaturasi bilan aniqlanadigan о‘zidan yonishlik xususiyati kо‘rsatkichidir.
Gazlarning otilib chiquvchanligi xavfi (vibrosoopasnost) – bu kо‘mir qatlamlarining bexosdan kо‘mir va gaz chiqarish kо‘rsatkichidir, shuningdek silvinit va karnallit qatlamlari ham.
Kon zarbasi (gorniy udar) – yuqori chegarali zо‘riqish holatidagi kon massivi bо‘lagining maydalanish va yanchilishi bilan kechadigan mо‘rt portlashlikka xos parchalanish hodisasidir. Bunda gaz ajralib chiqish kuzatilmaydi.
Kon zarbasi xavfi (udaroopasnost) – egiluvchanlik deformatsiyali yuqori darajadagi energiya zahirasiga ega tog‘ jinslarining zо‘riqishlilik holati bilan ifodalanadi. Konchilik ishlari chuqurlashishi bilan zarba xavfi oshib boradi. Kon zarbasi xavfining eng kam chuqurligini tektonik zо‘riqishlik darajasi belgilab beradi.


Yumshatilgan tog‘ jinslari tasnifi
Yumshatilgan tog‘ jinslari tabiiy va kon ishlari olib borish jarayonida yumshatilgan tog‘ jinslariga bо‘linadi.
Tabiiy yumshatilganlariga turli о‘lchamlardagi qumlar (sochma tog‘ jinslari) kiradi.
Yumshatilgan tog‘ jinslari parchalanish darajasiga qarab quyidagi texnologik xillarga bо‘linadi:

1.