Искусство древней Греции

II BOB. Gomer davri me’morchiligi va tasviriy san’ati
II.1 Qadimgi Gretsiya me’morchiligining Gomer davridagi o’ziga xos xususiyatlari.

Gomer davrida paydo bo'lgan qadimgi yunon ibodatxonalarining monumental arxitekturasi Miken va Tirinfda rivojlangan Megaron ustuni tashqarisiga o’tib Anta tipi portikli zalni tashkil qilgan va fasad qismiga 2ta ustun qurilgan.Miken me'morlarining ba'zi texnik ko'nikmalari va tajribasidan yunon hunarmandlari ham foydalanishgan. Gomer davrining turar-joy arxitekturasi qazishmalarda shuni ko'rsatadiki, eng qadimgi turar-joy binolari ko'pincha orqa tomondan yumaloq shaklga ega bo'lib, ular nisbatan mo'rt yog'och devorlarga yoki loy ohakdagi moloz toshdan yasalgan toshdan bunyod etilgan. Qoplama tuzilmalari yog'ochdan yasalgan bo'lib, namlikdan himoya qilish uchun somon yoki metall plitalar bilan qoplangan. Gomer davrining oxiriga kelib, pishgan loydan yasalgan plitkalar (terakota) keng qo'llanila boshlandi. Cho'zilgan tomlar bilan bir qatorda, dizayni yunon dunyosining sharqiy hududlarida keng tarqalgan tekis adobe qoplamalari ishlatilgan.Uy tuzilishi asosiy xona va uning oldida ayvonli megaron. Katta megaronlarda tomni yopishda o'rtada yog'och ustunlar o’rnatilingan. Megaronning ichiga o'choq qo'yilgan, uning ustida tomda tutun teshigi o'rnatilgan. Bir biriga unalgan kommunal xonalari va alohida binolari yog'och yoki tosh panjara bilan o'ralgan edi. Bu davrdagi turar-joy binolari mo'rt materiallardan qurilganligi sababli ular saqlanib qolmagan.Ularning me'moriy va konstruktiv xizmatlarini ibodatxonalar qoldiqlari ("Xudolarning uylari, dafnlardan saqlanib qolgan loy namunalariga ko'ra") va Gomerning "Odissey" parchalarida modellarda yog'och ustunlar va tik gable tomidan tashkil topgan portikoli kichik binolar tasvirlarida keltirib o’tilgan.Namunaviy devorlar va tomlar odatda bezaklar bilan bezatilgan. Mil. avv.VIII-VII asrlarda oddiy turar-joy mulkining ham, qirol saroyining ham markazi keng hovli bilan o’ralgan. Kechasi hovlida gulxanlar doimo yondirilib turishi yovuz ruhlarni uydan haydab chiqaradi degan farazlar orqali aynan nazoratga olingan.

“Yunonlar atriumlardan foydalanmagani uchun, tashqi eshikdan kiruvchilar uchun ular bir tomonida otxona, boshqa tomonida hammol xonalari unchalik keng bo'lmagan o'tish joylaridan ichkariga kirilgan. Ikki yo’lak orasidagi bu joy yunoncha “Tiroreion” deb ataladi. Bu yerdan ular peristilga hamda bu peristilning uch tomonida portikolar hamda janubga qaragan qismida esa bir-biridan ancha uzoqda joylashgan ikkita anta joylashgan. Uydagi asosiy xona - "katta zal" (megaron)deb nomlangan. Yo’lak orqali hovlidan ayvon va Prodomos (kirish zali) orqali kirish mumkin edi. Megaronning tekis shiftini ikki yoki to'rtta yog'och ustunlar o’ralgan. Ularning orasiga o'choq qo'yilgan, uning ustida tutun chiqishi uchun teshik qoldirilgan. Katta zal devorlari freskalar bilan bezatilgan. Mil. avv. 8 -9 -asrga qadar. yunon me'morchiligi yodgorliklarining eng qadimiy qoldiqlari (Spartadagi Artemis Orfiya ibodatxonasi, Italiyada Termos ibodatxonasi Kritdagi Dreros ibodatxonasi). Ular Miken me'morchiligining ba'zi an'analarini, asosan Megaronga o'xshash umumiy rejadan foydalanganlar. Boeotiya, Miken madaniyatida Megaron yarim doira shaklidagi apsis tipida bunyod etilgan.
Qurbonlik uchun o'choq ibodatxona ichiga joylashtirilgan, keyinchalik tashqi qismiga joylashtirilgan.Bu inshootlarning eng qadimiy devorlarida loy g'isht va yog'ochdan yasalgan ramkalar qo'yilgan, tosh bloklardan tashkil topgan. Ibodatxonaning yuqori qismlarining sopol qoplamasi qoldiqlari saqlanib qolgan. Umuman olganda, Gomer davridagi Yunoniston me'morchiligi o'zining rivojlanishining dastlabki bosqichida edi.
Egey dunyosi san'atining butun estetik va majoziy tuzilishi, uning chiroyli, nozik ifodali xarakteri va bezakli, naqshli shakllari qadimgi yunonlarning badiiy ongiga ushbu davrdan ilk namunalarini ko’rsatdi.
Vetruviusning Megaron ustuni Anta tipiga o’tgan sxematik rejasi. mil.avv. II-VIII asrlar Yunon mifologiyasi qo'shilgan davrda qadimgi Yunonlar ongining mifologik xarakteri epik she'riyatda o'zining eng to'liq va izchil ifodasini topishda Majuziylik-(ko’p xudolik)dan foydalanilgan . Ibodatxonalar asosan mil. av. II ming yillikdagi Krit Megaroni asosida qadimgi me’mor va rassomlarni qat’iy mantiqqa ega geometrik shakli Arxaika davri me’morligida yanada uzoqni ko‘zlab, yagona me’moriy uslub – order tizimini yaratdi. Mazkur tizim butun antik me’morligining asosiga aylandi. Insonparvarlik g‘oyalari va hissiyotlarini aks ettiruvchi ma’bud va qahramonlarga bag‘ishlangan ibodatxonalar qurilishi keng avj oldi. Ma’budlarga bag‘ishlangan ibodatxonalarning asosiy fasad qismi – tong quyoshi bosh ko‘taruvchi Sharq tomonga, qahramonlarga atab qurilgan inshootlar – marxumlar saltanati G‘arb tomonga qaratilgan. Yunon dinida ma’bud obrazlarini insoniylashtirishga urg‘u berilganligi sababli ham ibodatxonalarga ijtimoiy, insoniy xarakter berilardi.
Qadimgi epos, u bilan uzviy bog'liq bo'lgan mifologiya bilan bir qatorda, yunon madaniyatining keyingi rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatgan holda, xalq hayoti va ma'naviy intilishlarini o'z tasvirlarida aks ettirgan. Uning zamon ruhiga mos ravishda qayta o'ylangan mavzulari va syujetlari drama va lirikada ishlab chiqilgan, haykaltaroshlik, rasm, vaza chizmalarida aks etgan.