Искусство древней Греции

II.2 Tasviriy san’atda geometrika uslubining xarakterli chizgilari.
Eng qadimgi (hozirgacha bo'lgan) san'at asarlari - loydan yasalgan idishning och sarg'ish fonida jigarrang bo'yoq bilan bo'yalgan geometrik naqshlar bilan bezatilgan. Yozma manbalardan ma’lumki, diniy ahamiyaga ega bo‘lgan yunon haykali mavjud bo‘lgan. Uning nomi ksoan bo‘lib, ma’bud yog‘och yoki toshdan qo‘pol qilib ishlangan. Shuningdek, bu davrga oid loydan, bronzadan yoki suyaklardan ishlangan shaklan rang-barang, bezakdor va sodda ko‘rinishga ega ko‘plab haykal namunalari topilgan: “Qo‘shchi” (Beotiya terrakotasi, mil. av VIII asr, Parij, Luvr), “Ot” (Olimpiyadan topilgan bronza haykal, mil. av VIII asr, Nyu York, Metropoliten muzeyi). Geometrika davri uzoq vaqt olimlar tomonidan munosib baholanmagan. Uni deyarli bir xil bezakka ega buyumlar va sodda haykallar yaratilgan davr deb hisoblashgan. Shartli tasvirga ega bronza haykalchalar hamda naqshli katta idishlar geometrik san’atga asos bo‘lgan. Buyumlar bezagida geometrik stil – romb, kvadrat, to‘g‘ri burchak, aylana, zigzag kabi aniq shakllar ustunlik qilgan. Turli madaniy markazlardagi buyumlar Fera orolidan (hozirgi Santorin) to Argosa va Afina shaharlariga qadar yagona ruhiyatda bajarilgan edi. Biroq, bu buyumlarni bir xil deb atash noo‘rin. Katta va ko‘rkam idishlarning shakli ma’buda qomatini yodga soladi. Buyumlarning alohida qismlari (asosiy qism, tomoq, bo‘yin, dastak va oyoqchalari) bir-biridan qat’iy ajaratilgan. Har bir idish shakli hamda uning naqshinkor bezagida olam haqidagi bilimlar ramziy talqin etilgan. Bu naqshlar dunyo qurilishi haqidagi tasavvurlarning shartli tasviridir. Ehtimol, geometrik ramzlar — bu turli xalq va mamlakatlar san’atiga alohida davrlarda, yangi badiiy tizimlar shakllanayotgan vaqtda kirib keluvchi muayyan universal hodisadir. Vaholanki yunon geometrikasining taqdiri shunday kechdi. Uning avvalida bir necha asrlar ajratib turgan buyuk krit-miken madaniyati o‘tmishi turgan bo‘lsa, qarshisida mavhum kelajak kutib turardi. Sodda, yugurik chiziqlar bilan bo‘yalgan kulolchilik buyumlari avvalgi an’analarni bog‘lab 219 turuvchi ko‘prik vazifasini o‘tadi. Miken olamining intihosi submiken vaza rangtasviri stiliga hayot bag‘ishladi (mil.av. XII—X asrlar). U esa o‘z o‘rnida protogeometrik (mil. av. X—IX asrlar), so‘ng geometrik (mil. av. IX—VIII asrlar) stilga aylandi. Vazalar shakli hamda bezaklar xarakteri vaqt o‘tgan sari mahobatli va jiddiy tus ola boshladi. Masalan, asosiy unsurlardan biri bo‘lmish suvni aks ettiruvchi shartli to‘lqinsimon chiziq tobora muakkamallashib, muayyan mantiqiy obraz hosil qildi. Geometrika davri ustalari ikkita asosiy an’anaga rioya etishgan — minoy san’atiga xos hissiyotlar qudratiga hamda mikenliklarga xos mantiqiylikka. Biroq, san’atda ikkinchi an’ana ko‘proq ustunlik qilganiga guvoh bo‘lish mumkin. Qachonlardir qabrtosh sifatida xizmat qilgan amfora (mil. av. VIII asr, Afina) davr uslubiga xos chizgilarni namoyon etadi. Dafn marosimi bilan bog‘liq ulkan idish ilk marotaba yunonlarda inson uchun yodgorlik sifatida yer ustida qoladi. Ehtimol, idish shaklini insonga o‘xshatib ishlashga intilish (amfora balandligi yarim metr) shartli bo‘lsada unda muayyan obrazni ko‘rish ehtiyoji bilan bog‘liq. Yana bir yerga ko‘milgan xuddi shunday amforada marxumning kuli saqlangan. Mazkur egizak idishlar o‘zaro bog‘liq bo‘lib, bir o‘qda joylashgan. Alohida kunlarda amforaga ehson suyuqliklari (suvga aralashtirilgan asal) quyilib, u qabrga sizib kirgan. Buning uchun katta yodgorlik idishni o‘rnatishdan avval uning tag qismi yoki oyoqchalari sindirilgan. Demak, katta amfora diniy vazifaga ega bo‘lib, mehrob sifatida xizmat qilgan. Ilk marotaba narigi dunyo olami yerdagi hayot bilan qat’iy ajratilgan (bu hodisa hattoki krit-miken davrida ham kuzatilmaydi). Qadimgi misrliklar, etrusklar kabi xalqlarda bu chegara o‘rnatilmaganligi sababli ham, ularning san’ati ming yillab “narigi dunyo” bilan bog‘liqlikda rivojlangan. Katta amfora mohiyatan o‘tish marosimi bilan bog‘liq. Undagi geometrik ramziy naqshlar orasida to‘g‘ri burchak ostida singan chiziqlardan tashkil topgan tasmasimon naqsh — meandr alohida ajralib turadi. Shuningdek, insonlarning shartli qomatlari asosida ishlangan aza marosimi bezaklar orasida alohida o‘rin egallaydi. Amfora va kraterlardagi murakkab geometrik naqshlar tizimi orasida ko‘p figurali kompozitsiyaning paydo bo‘lishi – 220 yangi uslubning boshlanishidan darakdir. Bu idishlarga universal ma’naviy vazifa yuklatilgandi. Ular bir vaqtning o‘zida me’moriy hamda haykaltaroshlik plastikasi asari edi. Mil. av. VIII asrda yunon yodgorliklaridagi naqshlar tili ramziy bo‘lib, shartli belgi, harakatlar yozuvidan iborat bo‘lgan. Muayyan belgilar ma’lum bir “kosmik” holatning timsoli edi: yotgan figura — o‘lim, turgan qomat — hayot, boshini yerga egib turgan inson — qurbonlikka tayyorlik ma’nosini anglatgan. Ramziy figuralar silueti buyumning yuzasida fon bilan o‘zaro uyg‘unlik hosil qilgan. Geometrik idishlardagi eng asosiy fazilat ularning tektonika deb atalmish ichki tayanch yoki asosga ega g‘ayrioddiy mustahkamligidir. Aynan mazkur sifat arxaika davri (mil. av. VII—VI asr) me’morchiligining ajralmas qismiga aylanib, uning gurkirab rivojlanishiga sabab bo‘lgan. "geometrik uslub" da Dipilon Amforasi- bo’yni uzun, qorni katta 2 quloqli bo’lgan.Asosan bir formali qilib ishlangan. 9-8-asrlarda arxeologlar tomonidan Afinadagi Dipilon darvozasi yaqinidagi qadimiy qabristondan topilgan. Bu juda katta idishlar, ba'zan balandligi odamnikidek, dafn marosimi va diniy maqsadga ega edi. ko'p miqdorda don yoki o'simlik yog'ini saqlash uchun ishlatiladigan sopol idishlar shaklida bo’lgan. Geometrik bezaklardan tashqari o'simlik va hayvonlarning sxematik bezaklari keng qo'llanilgan. Hayvonlarning figuralari (qushlar, hayvonlar, masalan, kiyik va boshqalar) bezakning individual chiziqlari ustida ko'p marta takrorlanib, tasvirga aniq, bir xil bo'lsa -da, ritmik tuzilish bergan.
Keyingi Dipilon vazalarining muhim xususiyati (mil. Avv. VIII asr) odamlarning sxematik shakllari bilan deyarli geometrik belgiga tushirilgan ibtidoiy predmet tasvirlarini kiritishdir. (marhumni motam marosimi, aravalar musobaqasi, yelkanli kemalar va boshqalar). Barcha sxematik va ibtidoiy raqamlar uchun odamlar va ayniqsa hayvonlarning figuralari mavjud.harakatning umumiy tabiati va hikoyaning ravshanligini etkazishda ma'lum ekspressivlikni ochgan. Krit-Miken vazalaridagi rasmlarga qaraganda, Dipilon vazalaridagi tasvirlar qo'polroq va ibtidoiyroq tasvirlangan.Krater- og’zi katta vino, zaytun aralashtirish uchun ishlatilingan bo’lib, undagi Meandr vaza tipi “Versachi” – ( tuganmas) deb nomlangan. Gidriya geometriya uslubida. Mil. Avv.750-700 yillar. Luvr muzeyi.

Beoti shahridan topilgan. Ma’budlar yoki qahramonlar tasvirlangan bu kichik terakota haykalchalar bitta tosh bo’lagi, fil suyagi yoki bronzadan plastinoobrazniy ishlangan. Butunlay bezak bilan qoplangan terakota haykalchalari propotsiyaga ahamiyat berilmagan, figurali tomoni to’g’ridan sxematik qilib ishlangan. Masalan, bolali o'tirgan ma'budaning qiyofasi: uning oyoqlari o'rindiq bilan birlashtirilgan (taxt yoki skameyka),

burni katta va tumshug'iga o'xshaydi, tananing anatomik tuzilishini deyarli ishlanmagan.
G. Shliemann kolleksiyasidan yunon terakotasi. Beotiya, Mil. Avv.VI - V asr boshlari

1.Terakota haykalchasi Odam boshli qush tanali Serena “Afsonaviy mavjudot”. Mil. Avv. VI asrning 2- yarmi Luvr, Parij 2.Бронзовая статуэтка быка. VIII в. до н.э.

Plastinka shaklidagi terakota ayol haykalchalari (pappadalar deb ataladi).
Beotiya. Mil. Avv. 6-asr o'rtalari AD Nomidagi SPHPU muzeyi V. I. Muxina

Terakota haykalchalari bilan bir qatorda bronzalar ham bor edi. Olimpda topilgan va Gomer davrining oxiriga borib taqaladigan "Ot" ,"Gerkules va Kentavr" va ma’budlarga bag'ishlanish uchun mo'ljallangan bu bronzadan yasalgan haykalning soddaligi va sxemasi haqida aniq tasavvur beradi. Beotiya (mil. avv. VIII asr) "Apollon" deb nomlangan haykal uzaygan nisbati va umumiy konstruktsiyasi bilan Krit- Miken san'atidagi odam tasvirlariga o'xshaydi, lekin ulardan oldingi qattiqligi va sxematik konventsiyasidan keskin farq qiladi.

Gomer Yunonistonining yodgorlik haykali bizning davrimizga yetib bormagan. Uning xarakterini qadimgi mualliflarning ta'riflari asosida baholash mumkin. Kso-an oddiy katta “Idl”(ma’bud) haykallar yog'och yoki toshdan yasalgan. Boshi va yuz xususiyatlarining deyarli tasvirlanmagan. Bu haykal haqida ba'zi tasavvurni Mil. avv. VIII asrga tegishli Kritdagi Drerosdagi ibodatxonani qazish paytida topilgan ma’budlarning geometrik soddalashtirilgan bronza tasvirlari berishi mumkin.
Agar Gomerni tasviriy san'at bilan solishtiradigan bo'lsak, unda allaqachon geometrik uslub chegaralaridan chiqib ketish va arxaik uslubdan foydalanish, ya'ni VI asr san'ati sohasida aylanish kerak. Bu erda, Panathenaik festivallari tashkil etilgan 566-yilning muhim sanasi atrofidagi o'n yilliklar davomida bizda aniq individual raqamlar mavjud, bunga Florensiyadagi mashhur Kletiya vazasidagi 260 ta tasvir misol bo'ladi. Tsiklik she'rlarni aks ettiruvchi bu vaza Gomer she'rlarini hech qanday tarzda epik sikldan ajratib bo'lmasligidan va "Iliada" va "Odisseya" ning yakuniy dizayni Solon va Peisistratus davriga, ya'ni VI asrga to'g'ri kelishidan dalolat beradi. asr. Miloddan avvalgi e.
Avval Korinfda, 590-yildan boshlab Attikada epik sahnalarning juda aniq individual dizayni bilan vaza rasmiga kirib borishini topamiz. Shefold va u ishlatgan Gomer tadqiqotchilari bu erda, aniq 6-asrda bo'lganligidan kelib chiqadi. eski xalq ertaklari u yoki bu mustaqil shaxs nuqtai nazaridan tasvirlana boshladi. Iliadada Axillesning g'azabi, ya'ni Troya urushining o'ninchi yilidagi kichik epizodlardan faqat bittasi tasvirlangan. Biroq, bu g'azab go'yo urush endigina boshlangan yoki avj olgandek tasvirlangan. Urush bu erda avvalgidek o'z-o'zidan emas, balki bir shaxs nuqtai nazaridan, ya'ni Axilles va uning g'azabi nuqtai nazaridan berilgan. Xuddi shunday, qadimgi Telemachis va qahramonlarning qaytishi haqidagi boshqa ertaklar Odisseyda faqat bitta qahramon shaxs, ya'ni Odissey nuqtai nazaridan berilgan. Bu individuallashtirish Gomerning misli ko'rilmagan yangiligi bo'lib, tasviriy san'atda bu 8-7-asrlarning geometrik uslubiga emas, balki VI asrning arxaik uslubiga mos keladi.
Xudolar kengashi yoki xudolar jangining gomer sahnalari tasviriy san'atda 570 dan oldin paydo bo'lgan. Ilgari ular bu erda umuman bo'lmagan. Endi qandaydir xudoning yirtqich hayvon bilan qanday jang qilishini yoki bir guruh xudolar bir guruh devlar bilan qanday jang qilishini ko'p marta kuzatish mumkin. Siz bundan ham ko'proq narsani ko'rishingiz mumkin. VI asr tasviriy san'atida. HAYVONLAR asta-sekin ajoyib narsaga aylanib, hatto idishlarning bezakiga aylanayotganini ko'rish mumkin. Ular asta-sekin o'z kuchlarini yo'qotadilar, lekin boshqa tomondan ular u yoki bu jozibaga ega bo'lib, Gomer eposining keyingi qatlamlaridagi mifologiya kabi (masalan, Artemida XXI kanto, 470 yoki Afina Iliadadagi Axilles bilan ", XVIII Iliadadagi ko'rinishidan farqli o'laroq, I).
Gomerning 6-asrdagi vaza rasmlari bilan boshqa ko'plab taqqoslashlarini ham keltirgan holda, Shefold yuqorida bir necha marta tuzilgan xuddi shunday xulosaga keladi. Ya'ni, Shefold to'g'ridan-to'g'ri VI asrning ikkinchi choragida Gomer eposining dastlabki, monumental uslubini aytadi. she'riyatda ham, tasviriy san'atda ham o'ziga xos uyg'onish davrini boshdan kechirdi, ammo uyg'onish allaqachon inson shaxsining yangi rivojlanishi bilan bog'liq. Bu erda biz allaqachon Miken madaniyatiga oid qadimgi, mavhum, ko'chmas va astsetik shakllangan afsonalarga xos bo'lmagan rang-baranglik, tashvish va dramani topamiz.

Vaza rasmida 600 ga yaqin istiqbol elementlari, ya'ni uchinchi o'lchov kuzatiladi, bu esa figuralarni yanada jonli qiladi va o'sha paytda rivojlanayotgan lirika bilan birgalikda, shubhasiz, Gomer dostonining Attikada tugashiga ta'sir qiladi. Bu, shuning uchun, kelajakda yanada xotirjam, klassik uslub tug'ilgan arxaikning oxiri.

Shunday qilib, Gomerda eski monumental uslubdan yangi, yanada rang-barang va aralash uslubga o'tish hozirgi davrda eng to'g'ri tarzda tasdiqlanadi va tasviriy san'at sohasidagi xuddi shunday o'tish bilan isbotlanadi. Gomerni bir butun sifatida ko'rib chiqsak, biz uning uslubida qadimiy mavhum-fiksatsiyalangan va astsetik-geometrik uslublardan boshlab, solono-peisistrat davrining notinchligi va rang-barangligi bilan yakunlangan qatlamlarni topishimiz mumkin.

XULOSA

Dunyoning eng qadimiy mifologik motivlaridan hisoblangan Geometrika davri tarixi, madaniy va ma’rifiy hayotida alohida mazmun kasb etdi. Bu mifologik ta’limotni Боярдо и Ариосто в Италии, Спенсер в Англии, Ганс Сакс в Германии, xususan hozirgi Turkiya hududlarida keng tarqalishi qadimgi Gretsiyadan to Ellinistik davrigacha to‘g‘ri keladi. Ma’lumki, Ellinlar tarix sahnasiga kirib kelishi, yuksalishini Gomer uslubini ijtimoiy-tarixiy qatlamlar nuqtai nazaridan ko'rib chiqish zarurligining eng yaxshi isboti - yunon san'atining bizga beradigan rasmidir. Bu san'at o'z uslubining uzoq tarixiga ega va bu uslublar Gomer bilan solishtirish mumkin. Gomer uzoq vaqtdan beri ilm-fanda Gomer eposi shakllanayotgan o'sha asrlardagi tasviriy san'at yodgorliklari nuqtai nazaridan yoritilgan. 1884 yilda V.Gelbig o'zining "Gomer eposi san'at yodgorliklari yordamida tushuntirilgan" asarida Shliemann tomonidan topilgan tasvirlarni Gomer bizga bergan narsalar bilan muvaffaqiyatli taqqoslagan. Ushbu davr o’rganilish bosqichlari miloddan avvalgi 11-asr oʻrtalari – 7 asrlarga to‘g‘ri keladi.Ushbu davr o’rganilishdagi tadqiqotlarda saltanatda yuzaga kelgan siyosiy barqarorlik jamiyatning iqtisodiy-ijtimoiy va madaniy xayotini tez suratlar bilan yuksalishiga katta zamin yaratgan. Qadimgi Yunoniston madaniyati estetik rivojlanishning yuqori darajasini ko'rsatdi. Ushbu tsivilizatsiya vakillari nodir xususiyatlar bilan ajralib turardi, bu ularga nisbatlar va nisbatlarni nozik his qilish imkonini beradi. Bu nafaqat san'at yoki madaniyatga, balki umuman hayotga ham tegishli.

Ko'rib turganingizdek, qadimgi yunon san'ati bir necha davrlarga bo'lingan: geometrik (kulolchilikda tasvir almashinivu tarqalishi), arxaik (shaharlarning paydo bo'lishi va san'atning cheksiz yuksalishi), klassik (san'at yutuqlarini davom ettirish va yevropa davlatlariga tarqalishi) va ellinistik. Davrlarning har biri o'zining farqlari va xususiyatlari bilan ajralib turadi. Bu bosqichlar bir biriga mutanosibligi va turli sohalarda qadimgi yunon rassomlari turli cho'qqilarga erishganliklarini guvohi bo’lamiz.
Agar san'at haqida gapiradigan bo'lsak, u haykaltaroshlik, arxitektura va vaza rasmida eng aniq namoyon bo'ladi. Qadimgi yunon san'ati ancha keng maydonga tarqalib, Evropa madaniyatiga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatdi. Ularning tarhi mahobati, me’moriy yechimlari va ularning bezatilishi insonni hayratga soldi. San'atdagi hisob, ritm, simmetriya falsafiy asoslandi, go'zal esa estetik kategoriya va go'zallik qoidalari sifatida matematik, son ifodasini oldi. Madaniyatning yangi, yanada rivojlangan shakli uchun zamini dunyoning paydo bo'lishining kosmogonik tasvirini beradigan yunon mifologiyasi asos bo’la oldi.