Искусство древней Греции

I.2. San’at diniy g’oyalar va gumanistik qarashlar uyg’unligi.
Mifologiya nafaqat yunon san'atining arsenali, balki uni odamlarga tanish bo'lgan ko'plab tasvir va mavzular bilan qurollangan, balki uning tuprog'i, majoziy va she'riy asosi bo'lgan. She'riy jihatdan qadimgi yunon jamiyatining badiiy tafakkuri dastlab afsonalarda rivojlangan va ularda ifodalangan.Qadimgi jamiyat shakllanishi bilan kosmogonik g'oyalar mifologiyada ikkinchi o'ringa chiqib ketdi. Tabiat va jamiyat kuchlarining antropomorfik timsollari tobora aniq, real konturlarga ega bo'ldi. Apollon, Afina, Gerkules, Tese Zevs Pasidon tasvirlarida qadimgi yunonlarning ijtimoiy shaxsning eng tipik va mukammal fazilatlari, qahramonlik kurashida g'alaba timsoli tasvirlangan.Shunday qilib, Kastor va Polidevka afsonasi o'rtoqlar o'rtasidagi do'stlikning buzilmas kuchi haqidagi fikrni ilgari surgan. Gerkules va Tseus afsonalari insoniyat manfaati uchun qilingan buyuk ishlarni ulug'lagan. Orest afsonasi sodir etilgan jinoyat uchun qasos olishning muqaddasligi haqida ko’p ta’kidlagan.Yarim odamlar, yarim hayvonlar (Kentavrlar, Satirlar) tasvirlari tabiatning quyi elementar kuchlarining timsoli sifatida bo'ysunuvchi rolga ega bo'lgan. Yunon mifologiyasidan farqli o'laroq, qadimgi Sharq despotlari mifologiyasi eng qadimiy totemik g'oyalar bilan bog'liq bo'lgan va muqaddas hayvonlar tasvirida klan va qabilaning kuchlarini o'zida mujassam etgan g'alati va hayoliy shakllar orqali insonlarni qo’rquv ostida ushlab turgan. Qadimgi Sharq jamiyati, umuman olganda, inson qadr-qimmatiga kamdan-kam istisnolar bilan, "ilohiyligi" ularning yarim e'tiqodidan, dahshatli hayoliy va yorqin insoniy tabiatidan ajralmas bo'lgan mifologik va she'riy tasvirlaridan nariga o'tmagan.Yunon realizmining progressiv rolini quyidagi nuqtalarga qisqartirish mumkin.
Birinchidan, yunon san'atida, boshqa joylarga qaraganda, haqiqiy insonning jismoniy va ma'naviy go'zalligi badiiy mukammal obrazlarda har tomonlama ochilgan.
Ikkinchidan, yunon san'atida, tarixda birinchi marta, asosiy mazmun jamiyatning asosiy vazifalari va qarama -qarshiliklarining haqiqat bilan aks etishi edi. Ba'zida hayotning bu aksi to'g'ridan -to'g'ri ifodalangan. Masalan, Esxilning "Forslar" dramasida yunonlarning Fors bosqiniga qarshi qahramonona kurashi aks ettirilgan va vatanparvarlik mavzusi qul egalik demokratiyasi manfaatlari ruhida hal qilingan. Ammo aksariyat hollarda ijtimoiy hayotning asosiy vazifalari yunonlar bilvosita afsonalardan olingan tasvirlarda aks etgan.
Afina, Paestum yoki Olimpiyaning me'moriy va haykaltaroshlik yodgorliklari asosan Nika, Zevs Pasidonga atab qurilgani bizga yunon xalqining badiiy ijodining eng yuqori namunalarini beradi.Ammo bizgacha yetib kelgan qadimiy haykallarning ko'pi yunoncha asl nusxalar emas. Biz yodgorliklarning muhim qismi haqida faqat qadimgi Rim ustalari yasagan marmar,bronza nusxalaridan tasavvurga ega bo'lishimiz mumkin. Rim imperiyasining gullab-yashnagan davrida (mil.I-II asrlar) Rimliklar o'z saroylari va ibodatxonalari mashhur yunon haykallari va freskalari nusxalari bilan bezashga intilishgan.
Asl nusxadagi yunon rasmlari ham deyarli saqlanib qolmagan. Qadimgi Rim xarobalaridan topilgan kul va lavlardan qazib olingan Pompey va Gerkulaneum shaharlarida kechki ellinistik xarakterdagi freskalar Bolgariya, Rossiyaning janubida va boshqa bir qator joylarda saqlanib qolgan.
Yunon san'atini o'rganishda qadimgi mualliflarning yozma guvohliklari san'at yodgorliklarining tavsiflari va ularga havolalari, qadimgi yunon va qadimgi Rim adabiy asarlarida, she'riyatda, falsafiy risolalarda Tabiiy tarix "Pliniy," Filostrat, kattalar va kichiklar "rasmlari, Kallistratusning" Haykallarning tavsifi ", Vitruviusning" Arxitekturaning o'nta kitobi " katta ahamiyatga ega.Yunon san'ati rivojlanishining dastlabki davri Gomer (mil.avv. XII-VIII asrlar) urug’chilik tugab quldorlik paydo bo’lgan davr hamda ilk demokratiya(Demos-xalq,Ratsiya-hokimiyat.deb nomlangan.) rivojlangan bo’lib, Bu vaqtni - "Iliada" va Odisseya” asari bilan tanishish mumkin.Bu asar ibtidoiy jamoa tuzumining parchalanishi va qulchilik jamiyatining paydo bo'lishi davriga xos bo'lgan ancha qadimiy ijtimoiy munosabatlar haqida hikoya qiladi.Gomerlar davrida Yunon jamiyati umuman o'z kultiviy tuzilishini saqlab qoldi.Aratr-nutq san’atini ilk Demosfen rivojlantirdi.Greklar o’zlarini ushbu davrda “Ellinlar”deb nomlagan.Antik davr falsafasidan gumanizm kelib chiqti va realizm shu orqali yaratildi. Aristokratlar va Demoslar o'rtasidagi kurash mil. avv. VI asr boshlariga kelib avjiga chiqti.Ammo asta -sekin temir asboblarga o'tish, qishloq xo'jaligi usullarini takomillashtirish mehnat unumdorligini oshirdi va boylik to'planishiga, mulkiy tengsizlik va qullikning rivojlanishiga sharoit yaratdi. Biroq, bu davrdagi qullik hali ham epizodik va patriarxal xarakterga ega edi, qullar mehnati asosan qabila boshlig'i va harbiy boshliq - Basilevs bo’lib, u o'z shaxsiy sud, harbiy va ruhoniy hokimiyatni birlashtirdi. Basilevlar jamoani Bule deb nomlangan Klan oqsoqollari kengashi bilan birga boshqargan. Eng muhim hollarda, jamoaning barcha erkin a'zolaridan tashkil topgan mashhur yeg'ilib turadigan joy nomi “Agora” deb nomlangan. Egey dunyosi tarixidagi turli hodisalar afsonalarda tasviriy va mifologik o'zgarishga ega bo'lgan. Qadimgi Yunonlar dostoni (Minotaur afsonasi, Troyan epik dostoni va boshqalar).