Искусство древней Греции

I BOB. Qadimgi Yunoniston madaniyati va san'atining umumiy xususiyatlari.
I.1. Qadimgi Gretsiya Gomer davri jamiyatining ijtimoiy va madaniy evolyutsiyasi.
Qadimgi Yunoniston tarixi quyidagi bosqichlarini bosib o'tgan.

1. 
   Gomer(er.avv.XII-VIII asrlar) - Klan parchalanish davri. Jamoalar va qul munosabatlarining paydo bo'lishi. Bu davrda doston rivojlanib, tasviriy san'atning ilk ibtidoiy yodgorliklari paydo bo'ldi.
   
2. 
   Arxaik(Sodda) yoki qulga ega shahar-davlatlarning shakllanish davri er.avv.VII-VI asrlarga to’g’ri kelib, ushbu davrda haqiqatdan ham rivojlanayotgan qadimiy demokratik badiiy madaniyatning eski ijtimoiy munosabatlarning qoldiqlari bilan va realizmdan uzoq bo'lgan an'anaviy badiiy tendentsiyalar bilan kurash vaqtini o’z ichiga oladi. Bu vaqt yunon me'morchiligi, haykaltaroshlik, badiiy hunarmandchilikning qo'shilishi va rivojlanishi, lirik she'riyatning gullab -yashnashi bilan ajralib turadi.
   

1. 
   Klassikalar yoki yunon shahar-davlatlarining gullab-yashnashi davri o’z o’rnida:
   

1.Ilk klassika – mil.avv.490-450 yillar (o’z o’rnida 2 qismga bo’lingan 490-476 yil, 475-450 yil )
2.Yuqori klassika – mil.avv.450-410 yillar

3. 
   So’nggi klassika –mil. avv. IV asrning ikki choragiga bo’linadi.
   

Bu vaqt fuqarolik ongining o'sishi, erkin aholi jamoat hayotida faol ishtiroki bilan ajralib turadi. Klassika - bu falsafaning yuksak gullab -yashnashi, muhim tabiiy kashfiyotlar, she'riyat va ayniqsa dramaning ajoyib rivojlanishi, me'morchilikning eng yuqori cho'qqisi va tasviriy san'atda realizmning to'liq g'alabasi. Bu davr oxirida (mil. avv. IV asr) quldorlik jamiyatining birinchi inqirozi yuz beradi, Polisning rivojlanishi pasayadi, bu esa IV asrning ikkinchi yarmida. mumtoz san'at inqiroziga sabab bo'ladi.

4. 
   Ellimizm- er.avv IV-II asrlar eng gullashi hamda II-I asr quldorlik jamiyati inqirozga yuz tutgan davri. Yirik imperiyalar tuzilishi, ellinistik monarxiyalar homiyligida qul egalari sinfining birlashishi orqali qullar jamiyatining inqirozidan chiqish. Ko'p o'tmay, qullikning barcha hal qilinmaydigan qarama -qarshiliklarining muqarrar ravishda kuchayishi, erkin aholining asosiy qismi, katta qul egalarining dahshatli boyligi va fuqarolik erkinliklarining yo'qolishi, huquqlarining yo'qligi. San'at asta -sekin fuqarolik va milliylik ruhini va ilgari o'ziga xos bo'lgan yuqori realistik tavsifni yo’qotishilishi bilan keyinchalik ellinistik davlatlar Rim tomonidan bosib olinishi va uning hokimiyatiga kiritilishi va ularning san'ati qisman Rim san'atidan chetlashishi hokimiyat boshqaruvi birinchi o’ringa chiqishi bilan san’atda sustlashuv kuzatiladi.
   

Fuqarolar 18 yoshidan boshlab quyidagi qasamyod bilan afinalik fuqarolari ro'yxatiga kiritilgan. "Men muqaddas qurolni sharmanda qilmayman va o'rtog'imni jangda qoldirmayman, men yolg'iz yoki ko'pchilik bilan hamma muqaddas va qimmatbaho narsalarni himoya qilaman, qurol -yarog'ning kuchi va shon -sharafini kamaytirmayman. Men amaldagi hukumatga, o'rnatilgan va qabul qilinadigan qonunlarga bo'ysunaman; agar kimdir qonunlarni buzishga yoki ularga bo'ysunmaslikka harakat qilsa, men bunga yo'l qo'ymayman va unga qarshi yolg'iz kurashaman; Xudolar mening guvohlarim bo'lsin ».
Fuqarolarning eng muhim imtiyozlari va burchlaridan biri bu qurol –yarog’ bilan vatanni himoya qilish bo’lgan ammo siyosat doimiy ravishda bir biriga dushmanlik qilar fitnalar orqali bir birini basilevslar hokimiyatdan ag’darishga urinishar edi,lekin umumiy dushman Yunonistonga hujum qilganda tarqoq xalq birlashardi. Masalan, bu Fors va Makedoniya bilan bo'lgan urushlar vaqtlarida). Demokratik tarzda tashkil etilgan ba'zi shaharlarda, masalan Afinada, ba'zi davlat idoralari har yili qur'a tashlash bilan askarlar soni to'ldirilgan. Oliy qonun chiqaruvchi organ bu siyosatning barcha fuqarolari yig'ilishi paytida chiqarilgan qarorlar hisoblangan.
Albatta, demokratik tartib hamma jamoalarda ham hukmron emas edi. Ammo Aristokratiya hukmron bo'lgan joyda ham jamoa a'zolari shaxsan erkin edilar va u yoki bu darajada davlatning ijtimoiy va siyosiy hayotida qatnashardilar. Tabiiyki, erkin fuqarolar o'rtasida ichki birlik yo'q edi. Har bir Polisda ishchi Demoslar (ya'ni erkin xalq) va eski Klan zodagonlari vakillari va yangi paydo bo'ladigan boylar elitasi o'rtasida dramatik burilishlarga to'la qattiq kurash doimiy ravishda ichi qo’zg’olonlar orqali bo’lib o’tgan.
Shunday qilib, Fukidid "Peloponnes urushi tarixi" asarida Afina demokratiyasining yetakchisi Periklning quyidagi so'zlarni qayd etadi: butun davlatning qulashi. Axir, agar fuqaro o'z o'zidan gullab -yashnayotgan bo'lsa, vatan vayron bo'layotgan ekan, u baribir davlat bilan birga halok bo'ladi ... ”. Yunonlar uchun, barkamol rivojlangan komil insonning ideali, shuningdek me'morchilik yoki teatrga xos keng ijtimoiy xarakter uning ijtimoiy hayotining butun tuzilishining tabiiy natijasi edi.
Shuni ta'kidlash kerakki, shahar-davlat va ayniqsa uning madaniyatining haqiqiy gullab-yashnashi, qul ishlab chiqaruvchi (dehqon va ayniqsa, hunarmand) mehnatiga dushmanlik munosabatlari rivojlangan dastlabki davrida dastlab almashinuv va savdoning o'sishi, qullarning ekspluatatsiyasi bilan bog'liq moddiy boyliklarning to'planishi dehqonchilik va hunarmandchilikning rivojlanishiga yordam berdi. Qadimiy madaniyatning eng gullab-yashnagan davrining tugashi mil. avv. V asrdan erkin mehnatning pasayishi Afinani vayron qilishga erkin fuqaroning ishini xor qilgan qullik sabab bo'lgan. Erkin fuqorolar vaqtining ko'p qismini o'zining tor oilaviy doirasida emas, balki xalq yig'ilishlari maydonida, ibodatxonada, Palaestrada, teatrda o'tkazgan. Mil. avv. IV asrgacha. har bir fuqaroning shaxsiy foydalanishida faqat badiiy tarzda ishlangan vazalar, mayda haykalchalar va boshqa amaliy san'at asarlari tashkil etgan. Fuqaro kiyimlari turli o’lchamdagi to’g’ri to’rtburchak shakldagi mato turfa xil buklamalar va taxlamlar bilan burmalangan Yunonlar o’z liboslari uchun yumshoq, to’kilib turadigan, yaxshi burmalanadigan matolarni tanlashgan. Matolar asosan junli va zig’ir tolalaridan to’qilgan yunon liboslarida qora rang ishlatilmagan. Kulrang va jigarrang motam ranglari hisoblangan. Sidirg’a matolar, turli shakldagi kashta, applikatsiya rasmlar bilan o’ziga hos bezatilgan. Bezaklar ornamentlari geometrik yoki o’simliksimon xarakterga ega -Xiton,Gimmatiy (erkaklar libosi)Afinaning zodagon qizlari libosi Peplos deb nomlangan.
Olimpiyada (Peloponnes yarim orolida) o'tkaziladigan umumiy yunon sport musobaqalari ; (Ot arava poygasi, disk uloqtirish,yugurish,nayza uloqtirish va h.k) katta ahamiyat kasb etgan: Vatandoshlar g'oliblarga haykallar o'rnatilishi katta hurmat belgisini ifodalagan.Va har bir ishtrokchi g’oliblik uchun har qanday kurash olib borgan.
Estetik tuyg'u rivojlanishida dastlab milliy madaniyat bayramlari bilan bog'liq bo'lgan teatr tomoshalari, shuningdek xudolar sharafiga o'tkaziladigan festivallarda, qo'shiqchilar tanlovi qadimgi Yunoniston san'atida asosan diniy kult bilan bog'liq bo’lib ayni qullar ishtrokida bo’lib o’tishi katta ahamiyatga ega edi. Badiiy didning rivojlanishiga hissa qo'shgan Polisning homiy xudosi sharafiga tantanali yurishlar; Masalan, Afina ma'budasiga bag'ishlangan Buyuk “Panathenae” bayramida afinaliklarning an'anaviy yurishi asosan Afina xalqining qudrati va go'zalligining namoyishi edi. Qadimgi mifologiya, ayniqsa shakllanish va rivojlanish davrida, faqat diniy g'oyalar tizimi bilan chegaralanmagan. qadimiy afsonalarda yunonlarning voqelik haqidagi tasavvurlari majmui sodda-fantastik va badiiy tasvirlarda mujassamlashgan.
Qadimgi yunonlarning mifologik qarashlari faqat din emas, balki tarix va falsafaning boshlanishlarini o'z ichiga olgan.
Ammo shuni unutmaslik kerakki, yunon dinining o'zi ham davlat faoliyatining shakllaridan biri bo'lgan. Har bir jamoaning o'z homiy xudosi bor edi va u jamoaning birligini ifodalagan. Bu xudolar (masalan, Afinaning homiysi Pallas) Yunonistonda, Misrda yoki Mesopotamiya shtatlarida bo'lgani kabi, ruhoniylarning maxsus kastasiga ega bo’lmagan.
Yunon jamiyati tarixining boshida paydo bo'lgan epos, xudolar va xalq qahramonlari timsolida, to'g'ridan-to'g'ri sodda mifologik shaklda, yunon xalqining hayoti va uning timsoli falsafiy-materialistik keng tasavvur bergan bo'lsa. Ideallar, keyin shahar-davlatning gullab- yashnagan davrida vaziyat boshqacha edi.
Shunday qilib, hayotda hukm suradigan zarurat qonuni haqidagi g'oya aniq mantiqiy takliflar shaklida emas, doimiy harakat va rivojlanishning dialektik g'oyasi "siz bir daryoga 2 marta kira olmaysiz" (Efesdagi Geraklit) kabi majoziy taqqoslashda o'z ifodasini topgan.