Ishqqa oid qirq qoida

Xizmatchi 

1243 yil, 29 sentyabr, Bag'dod. 

Darvishlik oson ish emas. Menga bu haqida 

ko’pchilik aytgan. Lekin buning uchun avval 

qancha chig'iriqlardan o'tish kerakligini 

aytishmagan. Bu yerga kelganimdan beri 

molday ishlayman. Kun bo'yi qilgan 

ishlarimdan keyin shunchalar charchaymanki, 

o’ringa yotganimda suyak-suyaklarimdan o'tib 

ketgan og'riqdan uxlay olmayman, oyoqlarim 

haqida gapirmasa ham bo'ladi. Qiziq, birontasi 

menga bu yerda qanday munosabatda 

bo'lishayotganini bilarmikin? Bilgan holda 

ham, bilmaganga olsa kerak. Darvishlar hatto 

mening ismimni ham bilishmaydi. «Yangi 

xizmatchi, - deb chaqirishadi ular meni. 

Orqavoratdan esa Mallasoch johil, 

- deb shivirlashadi. 

---

Hammadan yomoni - mening oshxonada 

oshpaz bilan ishlashim kerakligi. Uning yuragi 

o'rnida yurak emas, tosh bor. U darvishlarga 

ovqat pishirib yurish o'rniga, mo'g'ullarning 

jangari qo'shiniga bosh bo'lishga munosibroq 

bo'larmidi. Uning kimgadir yaxshi gap 

aytganini ham eshitmaganman. U jilmayishni 

ham bilmasa kerak. 

Bir kuni men darvishlarning kattasidan, 

nahotki hamma darvish bo'lishdan oldin 

oshxonada sinov xizmatini o'tasa, deb so'radim. 

U sirli ravishda jilmayib ko'ydi-da, keyin 

«Hamma emas, faqat ba'zilar» dedi. 

Unda nima uchun men? Nimaga ustoz 

boshqalarga qaraganda men ko'proq 

qiynalishimni istadi? Nahotki mening nafsim 

boshqalarnikidan kuchlirog'-u, shuning uchun 

menga bunchalik og'ir sinov berilayotgan 

bo'lsa? 

Har kuni hammadan erta turib, hovuzdan suv 

tashib kelaman. Keyin o'choq yoqaman va 

kunjutli lochira non yopaman. Ertalabga 

---

sho'rva pishirish ham mening vazifamga kiradi. 

Ellikta odamning qornini to'yg'azishning o'zi 

bo'lmaydi. Doshqozon kerak bunga. Keyin bu 

ovqatlarni tashib olib borish ham bor. 

Kunchiqardan to kunbotarga qadar idish 

yuvish, artish, sabzavot to'g'rash, hovli 

supurish, o'tin yorish, tizzalab o'tirgancha eski 

g'ichillab turgan oshxona polini yuvish. Yana 

men sharbat va turli xil ziravorlar 

tayyorlayman. Sabzi va qovoq tuzlayman. 

Tuzni suvga tuxum cho'kib ketmaydigan qilib 

solish kerak. Agar bundan ko'proq yo kamroq 

solib qo'ysam bormi, oshpazning jazavasi tutib, 

idishlar chilparchin sinadi, men esa ishni 

qaytadan boshlashim kerak bo'ladi. 

Bu ishlar orasida yana men arab tilidagi 

duolarni ham o'qishim kerak. 

Oshpaz mendan kalimalarni qattiq ovozda, 

dona-dona qilib aytishni talab qiladi, aks holda 

men so'zlarni to'g'ri talaffuz etayotganimni 

payqamay qolar emish. Xullas, men ishlayman, 

duolar o'qiyman, duolar o'qiyman va 

---

ishlayman. «Oshxona ishlarini qancha yaxshi 

uddalasang, shuncha erta ulg'ayasan, o'g'lim, - 

deydi menga u. - Pishir-Kuydir va boshqa 

yumushlarni o'rganish mobaynida qalbing 

yumshaydi, nafislashadi». 

- Bu sinov qancha davom etadi? - so'radim men 

bir kuni. 

- Ming bir kun, - degan javob bo'ldi. - Hamon 

Shahrizodaga o'z hikoyalarini to'qishi uchun 

shuncha kun kerak bo'lgan bo'lsa, sen ham shu 

muddatda bu vazifani uddasidan chiqa olsang 

kerak. 

Bo'lmagan gap! Nahotki men o'sha vaysaqi 

Shahrizodaga o'xshashim kerak bo'lsa? Bundan 

tashqari, uning bor-yo'q qilgan ishi 

paryostiqlarga yonboshlab olib, hikoyalar 

to'qishdangina iborat bo'lgan bo'lsa. Shu 

mashaqqatli ish ekanmi? Agar unga men 

qilayotgan ishlardan hech bo'lmasa yarmisini 

qilish buyurilsa, bir haftaga ham chiday 

olmasdi. Hech kim bu ishlarga uzoq dosh bera 

olmasa kerak. Men esa dosh berib kelayapman. 

---

Menga endi olti yuz yigirma to'rt kun qoldi. 

Sinovning dastlabki qirq kunini men yotib 

ham, tik turib ham bo'lmaydigan juda tor va 

qorong'u hujrada tiz cho'kib o'tkazganman. 

Agar tuzukroq ovqat eyishni istab qolsam, agar 

qorong'u yoki yolg'izlikdan qo'rqsam, yoki 

Xudo asrasin-u, shahvatim qo'zg'ab qolsa, 

shiftda osig'liq qo'ng'iroqni chalib, menga 

ma'naviy yordam berishlarini so'rashim kerak 

edi. Lekin men bir marta ham bunday 

qilmadim. Lekin bulardan birontasi mening 

xayolimga ham kelmadi demayman, albatta. 

Ammo bularning hammasi hatto qimirlab ham 

bo'lmas holatda o'tirishning oldida nima 

bo'lardi? 

Uzlat muddati tutaganidan keyin, meni 

oshxonaga, oshpaz qo'lida azob chekishga 

jo'natishdi. Azoblanayapman. Lekin to'g'risini 

aytsam, uni har qancha yomon ko'rmayin, 

biron marta ham u o'rnatgan tartibni buzmadim 

- harqalay Shams Tabriziy kelishiga qadar 

shunday edi. O'sha kuni esa u meni tutib olib, 

---

tol xivichlar bilan rosa savaladi. Keyin, jo'na 

bu yerdan, degan ma'noda, kavushimni 

to'g'rilab qo'ydi. Darvishlar xonaqosidan hech 

qachon hech kimni bunday savalab, sinovga 

dosh bera olmading, deb baqirib, ko'chaga 

uloqtirishmagan. Uddasidan chiqa 

olmaganlarni indamay chiqarib 

yuboraverishgan. 

- Biz seni xohishingga qarshi yurib, darvish 

qila olmaymiz, - dedi oshpaz. - Eshakning 

oldiga chelakda suv qo'yib, to o'zi 

istamagunicha uni ichishga majbur qilib 

bo'lmaydi. Eshak buni o'zi xoxlashi kerak. 

Boshqa yo'li yo'q. 

Demak, u meni eshak deb hisoblar ekan. 

To'g'risini aytsam, agar Shams Tabriziy 

bo'lmaganida, men o'zim ham allaqachon 

darvishlar dargohidan qochvorgan bo'lardim. 

Meni qiziqish ushlab qolgan edi. Men bunday 

insonni hech qachon uchratmagan edim. Hech 

kimdan qo'rqmaydigan va hech kimga 

bo'ysunmaydigan odam. Hatto oshpaz ham uni 

---

hurmat qilardi. Agar bu maskanda kimgadir 

ergashish kerak bo'lsa, men yuvosh qari ustoz-

ga emas, faqatgina hech kimdan qo'rqmaydigan 

va hech kimga bo'ysunmaydigan shu Shamsga 

ergashgan bo'lardim. 

Ha, Shams Tabriziy - haqiqiy qahramon. Uni 

uchratgach, men yuvosh darvish bo'lmaslikka 

qaror qildim. Uning yonida ko'proq qolsam, 

xuddi u kabi jur'atli, shaxdam va bo'ysunmas 

bo'lar edim. Kuz kelib, Shams bizni butkul 

tashlab ketayotganini anglaganimdan keyin, 

men u bilan birga ketishga qaror qildim. 

Shu qarorga kelgach, Bobo Zamonni izlashga 

tushdim va uni chiroq nurida kitob o'qiyotgan 

holda ko'rdim. 

- Xo'sh, xizmatchi, senga nima kerak? - so'radi 

u g'ashi kelganini yashira olmay, xuddi mening 

ko'rinishimning o'zidayoq ko'nglini 

ozdirayotganga o'xshardi. 

Shundan keyin men iloji boricha jur'at bilan 

de-dim: 

- Ustoz, men Shams Tabriziy yaqinda bizni 

---

tashlab ketishini eshitdim. Men u bilan birga 

ketishni istayman. Balki unga hamroh 

kerakdir? 

- U senga shunchalik yoqib qoladi, deb 

o'ylamagan ekanman, - gumonsirab javob qildi 

ustoz. - Yoki sen oshxonadan qochib qolish 

uchun shunday deyapsanmi? Sening sinov 

muddating hali tugamadi. Seni hozir darvish 

bo'lding deb bo'lmasa kerak. 

- Balki Shams bilan birga sayohat men uchun 

sinov bo'lar? - o'zimni haddan ziyod 

surbetlarcha tutayotganimni sezgan holda, 

o'zimni tuta olmay dedim men. 

Ustoz yerga qaragancha, xayolga botdi. Jimlik 

cho'zilgan sari, hozir u meni surbetligim uchun 

koyib tashlashi va oshpazga menga tuzukroq 

qarashni buyurishi ravshanroq bo'la boshladi. 

Lekin ustoz bunday qilmadi. U menga g'amgin 

qarab qo'ydi va boshini chayqab dedi: 

- O'g'lim, nazarimda, sen bu yerdagi hayot 

uchun tug'ilmagansan. Aslida ham bu yo'lga 

kirmoqchi bo'lgan yetti darvishdan faqat bittasi 

---

sobit qoladi. Nazarimda, sen darvishlikka 

yaramaysan va boshqa yo'ldan borishing 

kerakka o'xshaydi. Shamsga hamrohlik qilish 

borasida esa, uning o'zidan so'rashingga to'g'ri 

keladi. 

Shunday degach, Ustoz menga 

xushmuomalalik, lekin qat'iyat bilan bosh 

irg'adi va yana kitobini o'qishga tushdi. 

Haqirligimni sezib, juda xafa bo'lib ketdim, 

lekin shunga qaramay o'zimni birdan erkin his 

etdim. 

 

 

Shams