Ishqqa oid qirq qoida

Shams Tabriziy

 

1245 yil, 12 iyun, Konya.

 

Turgan-bitgani tomoshaxonaning o'zi! Agar 

---

musulmonlar o'z gunohlarini yuvish uchun 

butun Ramazon oyi Xudoga bag'ishlab ro'za 

tutsalar ham va har Iydi Ramazon qo'y yoki 

echki qurbonlik qilsalar ham, agar butun umr 

Makka ziyorati orzusini qilsalar va kuniga besh 

mahal joynamoz yoysalar hamki, qalblarida 

IShQ tuyg'usi bo'lmasa - bularning barchasida 

ne ma'no bor? IShQdan ayro e'tiqod - quruq 

so'zlardangina iborat; so'zlarda asl hissiyot 

bo'lmagani uchun ular juda zaif va 

nohayotiy, noaniq va puchdir. 

Nahotki Xudoni Makka yoki Madinaga 

borganda topish mumkin deb o'ylasalar? Yoki 

uni machitda topish mumkin deb o'ylasalar? 

Xudoni qandaydir bir «yopiq» makonda 

ekanini tasavvur qilish mumkinmi?! 

Hamon Xudo O'ZI «Na Osmonlarim va na 

Yerim Meni o'ziga sig'dira olmagay, lekin Men 

menga ishongan qulimning qalbiga sig'aman» 

degan bo'lsa, Uni biron bir «yopiq» makonda 

joylashganini qanday tasavvur etish mumkin. 

O’zining o'tkinchi (cheklangan) tafakkurini 

---

Buyuk Xudoni bilish uchun yetarli, deb 

o'ylaydigan ahmoqqa chinaman. Xudo bilan 

savdolashish va uning oldidagi QARZlarini 

uzish mumkin, deb o'ylaydigan johilga 

achinaman. Nahotki, bu odamlar Xudoni 

bizning gunohu savoblarimizni tarozuning ikki 

pallasida o'lchaydigan attorga o'xshatsalar? 

Yoki nahotki Uni bizning gunohu 

savoblarimizni xuddi o'zining kirim va chiqim 

daftariga yozib borib, savdo qiladigan savdogar 

(sudxo'r)ga o'xshatsalar? O'zlarining Xudo 

bilan Birliklarini shunday tasavvur etadilarmi? 

Yo'q! Mening Xudoyim - Buyuk! U Tirik 

Xudo! Menga o'lgan Xudoning nima keragi 

bor? Nima uchun men hamisha qo'rquv va 

vahimalar, taqiq va pandu nasihatlar ichida 

qotib, qolipda yashashim kerak? U (mening 

Xudoyim) cheksiz mehr-muruvvatlidir. Uning 

ismi al-Vaduddir. Zero, U Sevguchidir. 

Men Unga o'zim qilayotgan har bitta ishimda, 

xuddi nafas olayotganday yengil va tabiiy 

hamdu sano aytaman. Zero, Uning ismi al-

---

Hamid, Maqtalguchi (hamdu sanolar 

aytilguchi)dir. 

Hamon o'z qalbim tubida Xudo hamma narsani 

O'zi ko'rib va eshitib turganini bilsam, nima 

uchun fisqu fasod, g'iybatlar bilan mashg'ul 

bo'lishim kerak. Axir Uning ismi al-Basir, 

hamma narsalarni Ko'ruvchi-ku! 

Al-Jamol, al-Qayyum, al-Rahmon, al-Rahim. 

Qurg'oqchilik bo'ladimi yo dunyoni suv 

bosadimi, ochlik yo tashnalikdan o'lay deb 

qolamanmi, to tizzalarim bukilib, vujudim 

o'zimga bo'ysunmay qolgunicha, yuragim 

urishdan to'xtagunicha Uning ishqida 

kuylayman va Uning uchun raqs tushaman. 

Uning eng SOF borlig'i, bo'm-bo'sh qismiga, 

Uning buyuk koinotidagi eng mayda zarralari 

ichidagi bir zarrachaga aylanmagunimcha, o'z 

tuban nafsimni (nafsi ammoramni) tinimsiz 

chilparchin qilishda davom etaman. Men 

minnatdorlik, quvonch va qat'iyat ila Uning 

buyukligi va barcha himmatlarini 

sharaflayman. U menga bergan va 

---

bermaganlarning barchasi uchun Unga 

minnatdorlik izhor etaman, zero menga nima 

yaxshiroqligini O'zi bilguchidir. 

Ro'yxatimdagi yana bir qoida yodimga tushib, 

baxt va umid to'lqini meni qamrab olganini his 

etdim. «Xudo yaratgan „avjudotlar ichida 

MEN UNGA O'Z RUHIMNI PUFLADIM deb 

aytilgan Inson alohida o’rin egalladi. 

Bizlarning har birimiz, beistisno, Xudoning bu 

yerdagi elchisi bo'lish uchun yaralganmiz. Sen 

hech bo'lmasa bir marta o'zingdan o'z xatti-

harakatlaringda Xudoning yaratmishiga 

o'xshaymanmi deb so'raganmisan? Sen 

uzingdagi Xudoni kashf etishing va shu 

kashfiyot ila yashamog'ing kerakligini 

eslaysanmi?» 

Xudo bilan birlashib, fano bo'lish va o'z nafsiga 

qarshi kurash olib borish o'rniga din 

mutaassiblari (fanatlar) qo'rquv qo'zg'otib, 

boshqa odamlar bilan jang qiladilar. Dunyoga 

qo'rquv to'la ko'z bilan qaragan odamlar 

voqelikdan yana ham badtar vahimaga 

---

tushishlari ajablanarli emas. Biron joyda yer 

qimirlasa, qurg'oqchilik bo'lsa yoki boshqa 

koru hol ro'y bersa, ular buni Muqaddas G'azab 

ifodasi sifatida qabul qiladilar - go'yo Xudo 

«Mening shafqatim Mening g'azabimdan 

kuchliroq» demaganday. Fanatlar har xil 

narsalarni bahona qilib hammaga jahl bilan, 

g'ijinib qarab xuddi Buyuk Rabbimiz ularning 

tarafini olishini va o'zlaridagi arzimas qasos 

o'tini quvvatlashini kutadilar. Ularning 

hayotlarida faqat achchiq alamlar va nafratlar 

uchun, yana ularga hamisha va hammayoqda 

xuddi qora bulutlar kabi hamrohlik qiladigan, 

ularning o'tmish va kelajaklariga soya solib 

turadigan cheksiz norizoliklar uchun o'rin bor, 

xolos. Insonda o'rmonni ko'rib, daraxtlarni 

ko'ra olmaydigan hollar bo'ladi. Ba'zi 

qoidalarni butunning nurida ko'rmoq joiz. 

Butun esa o'z mohiyatida yashirin. 

Fanatlar Qur'onning mohiyatini izlashni 

istamay va uni butunligicha qabul qila olmay, 

ayrim oyatlarni odamlarning vahimaga tushgan 

---

ongiga mos kelamagan muqaddas ko'rsatma 

sifatida ajratib oladilar. Ular hamma vaqt 

Qiyomat kuni barcha insonlar soch tolasidan 

ingichka va pichoq tig'idan keskir Sirot 

ko'prigidan o'tkazilishlarini eslatadilar. 

Ko'prikdan o'ta olmagan gunohkorlar do'zaxga 

tushishlari va oxiratga qadar o'sha yerda azob 

chekishlarini aytadilar. Begunohlar esa 

ko'prikdan o'tib ketishlarini, mevazor bog'lari, 

shirin suvlari va go'zal farishtalari bor jannatga 

tushishlarini aytadilar. Fanatlarning 

tasavvurlariga shu manzara muhrlangan. 

Ularning dunyoviy hayot qarshisidagi 

qo'rquvlari, qilgan ishlarining jazosi haqidagi 

qo'rquvlari shu qadar kattaki, o'zlarini oqlashga 

bo'lgan urinishlari yo'lida Xudoni ham 

eslaridan chiqaradilar! Naxotki ular qirq 

qoidaning ushbu qoidasini bilmaydilar? 

«Do'zax HOZIRda va ShU YERDAdir. Jannat 

ham shunday. Do'zaxdan qo'rqish va jannatni 

orzu qilish kerak emas, zero do'zax ham, jannat 

ham hamisha inson qalbida. Qachon ishq bizga 

---

nuzul etsa, demak, biz jannatdamiz. Qachon 

nafratlansak, hasad qilsak yoki jang qilsak, 

demak, biz do'zax o'tida yonayotirmiz». 

Yigirma beshinchi qoidada shunday deyilgan. 

Inson vijdoni uning gunohlarini ko'rsatganidagi 

azoblar do'zaxdan qo'rqinchliroq emasmi? 

O'zidan so'rang. U sizga do'zax nimaligini 

aytadi. Insonda ahyonda Xudo bilan to'liq 

muvofiqlikda yashayotganini bilganidagi baxt 

tuyg'usidan go'zalroq jannat bormi? O'zidan 

so'rang. U sizga jannat nimaligini ayta oladi. 

Hamon hozirgi ondayoq Xudoning 

hayotimizda bor yo yo'qligini to'liq bila olsak, 

o'limdan keyingi olam, tasavvurdagi kelajak 

haqida bezovtalikning nima keragi bor? Do'zax 

haqida o'yga tolishlar va jannat ta'malari 

so'fiylarga xos emas, shuning uchun ular 

Xudoni sof holda va bezovtaliklarsiz, dog'i 

hasratlarsiz haqiqiy (beminnat) ishq bilan 

sevadilar. 

Ishq sababdir. Ishq maqsaddir. 

Va Xudoga muhabbating kuchli bo'lsa, uning 

---

barcha yaratmishlarini ham ular U tufayli 

yaralganliklarini va U tufayli yashayotganlarini 

bilganing uchun sevsang, boshqa hech 

nimaning ahamiyati qolmaydi. Bunda hech 

qanday «men»ga o'rin qolmaydi. Butun 

vujuding bilan sening butun borlig'ing bo'lgan 

HECh NIMAga yo'nalasan. 

Ertasi kuni biz Rumiy bilan shular haqida 

o'ylar ekanmiz, u ko'zini yumdi va birdan shu 

satrlarni ayt- di: 

 

Vah, menga Mashriq nadir, Magrib nadir, 

Balki ko'klarga ucharmen, bari bir. 

Unda bo'lmas ersa gar Sendan nishon, 

Hech erur menga bu umri jovidon.

 

 

Rumiy o'zini shoir deb hisoblamaydi. Lekin u 

haqiqiy shoir. Zo'r shoir! U endi o'zini shoir 

sifatida kashf etmoqda. 

Ha, Rumiy haqli. U na Mashriqqa va na 

Mag'ribga tegishli. U Ishq Saltanatiga tegishli. 

---

U Sevgilisi (Rahmon)ga tegishli.