Ishqqa oid qirq qoida

1243 yil. Fevral. Qaysariydan Bag'dodga.

 

Bismillohir rohmanir rahim! 

Qadrli birodarim Bobo Zamon! Sizga hamisha 

Xudoning roziligi nasib etsin! 

Siz bilan oxirgi marta ko'rishganimizdan buyon 

ancha vaqt o'tib ketdi, ammo bu xatim etib 

borganida Siz sog' va omon bo'lgaysiz, degan 

umiddaman. Sizning Bag'doddagi darvishlar 

xonaqohingiz va u yerda darvishlarga 

hikmatlardan, Ilohiy ishqdan berayotgan 

ta'limingiz haqida ko'p go'zal fikrlar 

eshitganman. Ushbu maktubni esa menga 

tinchlik bermayotgan fikrlarni Siz bilan 

bo'lishmoq istagida yozmoqdaman. Ruxsat 

eting, hammasini bir boshidan aytay. Sizga 

ma'lumki, sulton Alovuddin Qaykubod qiyin 

---

davrlarda hukmronlik yuritgan ajoyib inson 

edi. Uning orzusi shoirlar, hunarmandlar va 

faylasuflar hamjihatlikda yashashlari va ijod 

qilishlari mumkin bo'lgan shaharni qurish edi. 

Salbchilar va mo'g'ullarning ustimizga ikki 

tomondan bostirib kela boshlagani tufayli 

vujudga kelgan boshboshdoqlik va o'zaro 

nafratlar oqibatida sultonning bu orzusini 

ko’pchilik amalga oshmas orzu deb hisoblar 

edi. Biz ham bunga guvoh bo'lgan edik. 

Xristianlar musulmonlarni o'ldirishar, 

xristianlar xristianlarni o'ldirishar, 

musulmonlar xristianlarni o'ldirishar, 

musulmonlar musulmonlarni o'ldirishardi. 

Dinlar, mazhablar, qabilalar, hatto aka-ukalar 

bir-birlari bilan jang qilardilar. Lekin 

Qaykubod o'z ahdida mustahkam edi. O'z 

orzusini amalga oshirmoq uchun u Konya 

shahrini tanlagan edi. 

Balki eshitgandirsiz yoki eshitmagandirsiz, 

hozir bizning davrimizda Konyada bir fozil 

inson istiqomat etmoqda. Uning ismi Mavlono 

---

Jaloliddin Rumiy, lekin odatda uni Rumiy 

deyishadi. Men u bilan tanishmoq sharafiga 

noil bo'lganman, nafaqat noil bo'ldim, balki 

avvaliga unga ta'lim berdim, otasining 

vafotidan keyin unga ustozlik qildim. U 

shunchalar iqtidorli va aqlli ediki, ma'lum vaqt 

o'tgach, u mendan emas, men undan ta'lim 

oluvchi bo'ldim. Uning otasi ham buyuk fozil 

inson edi. Ammo Rumiyda boshqa 

mutafakkirlarda uchramaydigan noyob sifat 

bor: unda boshqa inson qaysi dinga mansub 

bo'lmasin, o'sha din qobig'i ostida qamalib 

yotgan qalbining ichiga kira oladi, u erdagi 

xazinalarni yuzaga chiqara oladi. 

Siz faqat men bu fikrda emasligimni 

bilishingizni istardim. Yosh Rumiy buyuk 

sufiy, attor va ruhiyat bunyodkori Farididdin 

Attor bilan uchrashganida,u «Hademay uning 

qalbida dunyo qalbi o't olur, uning uchqunlari 

Xaqiqat tashnalari yuragida alanga yoqur» 

degan edi. Taniqli faylasuf, olim va sufiy Ibn 

Arabiy ham otasi bilan birga yurgan Rumiyni 

---

ko'rganida «Sharaflar bo'lsin, qul yonida 

ummon odimlamoqda», deya xitob silgan edi. 

Yigirma to'rt yoshida Rumiy Madrasa bosh 

mudarrisi bo'ldi. Mana o'n to'rt yildan buyon 

Konya ahli unda din peshvosini ko'radi, har 

jumada shahar va uning atrofidagi aholi kelib, 

suhbatlaridan bahra oladi. Rumiy falsafa, 

ilohiyot, astronomiya, tarix, alkimyo va al-jabr 

ilmlarini a'lo darajada biladi. Uning muridlari 

o'n mingga yetgan, degan gaplar yurardi. 

Izdoshlari har bir so'zini ilib olishga intilishadi 

va unda butun dunyo tarixida bo'lmasa hamki, 

aqalli islom tarixida burilish yasagan buyuk 

ma'rifatparvarni ko'rishadi. 

Rumiy menga o'z o'g'limday, men uning 

otasiga uni o'z otalig'imga olishga va'da 

berganman. Lekin men endi qaridim, vaqtu 

soatim yetdi, shuning uchun Rumiy atrofida 

o'ziga loyiq insonlar bo'lishiga ishonch hosil 

qilishni istayman. 

Rumiy hozir qanchalik mashhurlikka va ajoyib 

marralarga erishgan bo'lmasin, menga bir 

---

necha marta o'zi erishganlaridan 

qoniqmayotganini aytdi. Uning hayotida 

nimadir yetishmayapti - u na oila a'zolari va na 

muridlari to'ldira olmaydigan qandaydir 

bo'shliq borligini tuymoqda. Bir kuni men unga 

qancha ko'p ishlyotgan bo'lmasin, negadir to'liq 

yona olmayotganini aytdim. Uning dil qadahi 

to'lib turipti, qalbidagi ishq oqib chiqmog'i 

uchun uning ochilmog'ini istaydi. U mendan 

buni qanday amalga oshirish mumkin deb 

so'raganida men unga u bilan maslakdosh 

hamsuhbat kerakligini aytdim, otasining 

«Maslakdoshlar bir-birlariga ko'zgu bo'lib 

xizmat qiladilar» degan gapini eslatdim. 

Keyin bu haqida boshqa gaplashmadik, to 

mening Konyadan ketar vaqtim bo'lmagunicha, 

Rumiy mendan o'ziga tinchlik bermayotgan bir 

tushining ma'nosini aytib berishimni so'rab 

kelmagunicha, buni butkul esimdan chiqarib 

yuborgan ekanman. U tushida Konyadan 

uzoqdagi allaqanday g'ala-g'ovur katta 

shaharda kimnidir izlab yurganini ko'rganini 

---

aytdi. U yerdagi odamlar arab tilida 

gaplashishar ekan. U yerda go'zal kun botarini 

ko'ripti. U erda tut daraxtlari o'sar ekan, ipak 

qurtlari o'z pillalari ichida Xudoning yorug' 

olamiga chiqadigan vaqtlari kelishini kutib 

yotgan emishlar. U yana o'zini, o'z uyi 

hovlisidagi quduq yonida qulida chiroq tutib 

o'tirgan va yig'lab o'tirgan holda ko'ripti. 

Dastlab men bu tush nimani anglatishini 

tushuna olmadim. Keyin nogahon ipak 

matodan bo'yinbog' sovg'asini oldim, javob o'z-

o'zidan keldi. Jumboq yechilgan edi. Men 

Sizning ipak matolarni yoqtirishingizni 

esladim. Shuningdek, Sizning so'fiylik 

xonaqohingizdagi ko'p ajoyib narsalar haqidagi 

gaplarni esladim. Shundan keyin men Rumiy 

shularni tushida ko'rganini angladim. Qisqasi 

shuki, bundan buyon men o'zimga Rumiyning 

suhbatdoshi bo'ladigan odam Sizning 

xonaqoyingizda yashamayotganmikin, degan 

savolni o'zimga bermoqdaman, birodarim. 

Sizga bu maktubni shuning uchun ezdim. 

---

Sizning darvishlaringiz orasida shunday odam 

bor yo yo'qligini bilmayman. Lekin agar bor 

bo'lsa, unga shuni ma'lum qilasizmi yoki 

yo'qmi, bu Sizning ixtiyoringiz- da. 

Men esa, agar biz Siz bilan bu ikki daryoni 

birlashtirsak, ikkisining Haqda birlashmoqlari, 

o’z suvlarini Muqaddas Ishq ummoniga olib 

borib quymoqlari uchun nimadir qila 

olganimizdan baxtiyor bo'lur edim. 

Lekin e'tiborga olish kerak bo'lgan yana bir 

narsa bor. Rumiyni ko’pchilik yaxshi kuradi va 

hurmat qiladi, lekin bu unga tanqid ko'zi bilan 

qaraydiganlar yo'q, degani emas. Ular bor. Boz 

ustiga bunday ikki insonning bir bo'lishi 

norozilik, nifoq, raqobat va dushmanliklar 

keltirib chiqarishi mumkin. Rumiyning o'z 

suhbatdoshiga bog'lanib qolishi uning oilasida 

va umuman atrofdagilarda muammolar keltirib 

chiqarishi mumkin. 

Shularning hammasi Rumiyning suhbatdoshiga 

hazilakam xavf keltirmasligi mumkin. 

Boshqacha aytganda, Siz Konyaga yo'llaydigan 

---

odam ortga qayta olmasligi mumkin. Shuning 

uchun Sizdan aniq qarorga kelishingizdan va 

bu maktubni kimgadir berishingizdan oldin, 

yaxshilab o'ylab ko'rishingizni iltimos qilaman. 

Sizni qiyin vaziyatga qo’yganim uchun uzr 

so'rayman, lekin Alloh bandasiga o'zi ko’tara 

oladiganchalik yukni berishini bilamiz. Sizning 

javobingizni kutaman va Siz qanday qaror 

qilmang, qaroringiz to'gri bo'ladi, deya umid 

qilaman. 

E'tiqod nuri Sizni va Sizning darvishlaringizni 

aslo tark etmasin. 

Ustoz Said Burxoniddin. 

 

 

Shams