Ishqalanish jarayonining jadalligini ifodalaydigan param etrlar sirpa

Xizmat qilish xossaiarining y o ‘qolishi. 
0 ‘zgaruvchan tok gene- 
ratoriarining rotorlari, magnetosi va boshqa detallari elektr m aydon- 
lari ta’sirida, magnit xossalarini yo‘qotishi oqibatida, o ‘zining geometrik 
oMchamlari va yaxlitligini o ‘zgartirmagan holda ishlash qobiliyatini 
yo‘qotadi. Ishlash qobiliyati issiqlik maydonining ta’siriga ham bog‘liq.
R essor tax tla ri, prujinalar, to rsion vallar kabi d etallar kuch 
m aydoni t a ’sirida ichki zo'riqishlarning qayta taqsimlanishi natijasida 
o ‘z o ‘lcham larini o ‘zgartirmaydi, am m o qayishqoqligi va shaklini 
yo'qotadi. D etallarning xizmat qilish xossalarini ularga term ik ishlov 
berish yo‘li bilan tiklash m um kin.
K orroziya (zanglash) 
— geterogen jarayon b o ‘lib, m etall-gaz 
yoki m etall-suyuqlik boMinish chegarasida kechadi. Korroziyaning tez- 
Iigi m etall sirtining ahvoli va tuzilishining xususiyatlari, korroziya- 
lovchi m uhitnin g harorati, tarkibi ham da harakat tezligi, ashyoning 
m exanik z o ‘riqishlari kabi ko‘pgina omillarga bog'liq.
M eliorativ va qishloq xo‘jaligi texnikalarining detallari atm osfera 
ta’sirida korroziyaga ko‘proq uchraydi. Bunda detaining yemirilish tez­
ligi h a v o n in g namligiga, haroratig a, quyosh radiatsiyasiga, shu-

---

ningdek, havoning korrozion-agressiv gaz va tuz q o ‘shilm alari bilan 
ifloslanganlik darajasiga bog‘liq. Korroziya tezligi yu q o rid a aytilgan 
om illarning qanday kechishiga ham bogMiq.
Korroziya tasnifl. 
Yem irilishning geometrik xarakteriga ko‘ra kor­
roziya yaxlit (umumiy) va m ahalliy, sirt osti, kristallitlararo, tanlam a 
va boshqa turlarga bo‘linadi.
Metallning muhit bilan o ‘zaro ta’sirlashishi xarakteriga ko‘ra tok 
o‘tkazmaydigan muhitlarda (gaz, neft va hokazo) kechadigan kimyoviy 
korroziya hamda elektrolitlaming suvdagi eritmalarida (tuzli, kislotali, ishqor- 
li va boshqalar) kechadigan elektr-kimyoviy korroziya b o ‘lishi mumkin.
Korroziyalovchi m uhitning turiga ko‘ra - atm osfera, dengiz, yer 
osti korroziyalari farq qilinadi.
Korroziyalovchi muhit ta ’sir qilishi bilan bir vaqtda m etallga ta’sir 
ko‘rsatadigan qo‘shimcha ta’sirlarining xarakteriga ko‘ra — kuchlanish 
ta ’siridagi korroziya, ishqalanishdagi korroziya, o ‘zaro t a ’sirlashuvdagi 
k o rro z iy a , fre tin g -k o rro z iy a , ta sh q i to k t a ’s irid a g i k o rro ziy a, 
radiokimyoviy korroziya (radioaktiv nurlar ta ’sirida), biokorroziya 
(mikroorganizmlar ajratadigan m ahsullar ta ’sirida) farq qilinadi.
Korroziyadan yemirilishning ko ‘proq uchraydigan turlari 1.11- 
rasm da ko‘rsatilgan. 0 ‘mi k elganda shuni aytib o ‘tish kerakki, kor­
roziyadan yemirilishning qaysi turi eng xavfli degan savolga umumiy 
javob boMmagani kabi, korroziyaning umum tom onidan qabul qilingan 
yagona tasnifi ham yo‘q.
Hozirgi zamon texnikasi u ch u n korroziyaning eng xavfli turlari 
korroziyadan yorilish, kristallararo korroziya, dog‘li,korroziyadir. Ozuqa 
tayyorlash mashinalari o ‘txonalarining detallari, silindrlar kallaklari, 
chiqarish kollektorlari, quvurlari, avtom obillar kuzovlari, silindrlar 
gilzalari mos ravishda korroziyaning mazkur turlariga d u c h o r boMadi.
Korroziya tezligi yoki darajasini baholash uchun b e v o s i t a v a
b i 1 v o s i t a ko‘rsatkichlardan foydalaniladi.
Bevosita k o'rsatkichlarga quyidagilar kiradi: a) sirt birligiga 
bo'lingan massaning ortishi yoki kamayishi (vaqtga b o ‘lingan bu 
ko‘rsatkich korroziya tezligini ifodalaydi); b) korroziya chuqurligi; 
d) sirtning korroziya m ahsullari bilan band b o ‘lgan qism i; e) sirt 
birligidan ajralib chiqqan v o d o ro d n in g yoki yutilgan kislorodning 
hajmi; 0 korroziyaning birinchi m anbayi paydo boM guncha o ‘tadigan 
vaqt; g) korrozion darz paydo boMguncha yoki jism b a ta m o m yemi- 
rilguncha o ‘tadigan vaqt; h) korroziya qiymati.

---

J