Ishqalanish jarayonining jadalligini ifodalaydigan param etrlar sirpa

a
n
A / V V
x
l . 7 - r a s m . N otekisliklar turlari: 
a —
to 'lq in s im o n va g ’a d ir - b u d ir ; 
b
— 
to 'lq in sim o n va silliq; 
d
— tekis va 
g’adir-budir; 
e —
tekis va chiziqli-silliq.
b
d
e
nuniyatlarini bilish katta aham iyatga ega. Bu bilim detallam i ta ’mirlash 
usulini to ‘g‘ri tanlash va foydalanish jarayonida ular tez yeyilishi- 
ning oldini olish im konini beradi.
M ashinalardagi ishqalanuvchi detallarning yeyilish omillari quyi- 
dagi xillarga ajratiladi:
1)ishqalanuvchi sirtlardagi solishtirma bosim;
2)detallar sirtining qattiqligi;
3)ashyoning tuzilishi (strukturasi);
4)detallar sirtining sifati va hokazo.
Ishqalanuvchi sirtning sifati. 
Sirtning sifati deganda detal geometrik 
param etrlarining va a n a shu detalni tayyorlashda ishlatiladigan ashyo 
sirtqi qatlam i fizik xossalarining majmuyi tushuniladi.
G eom etrik p aram etrlar detalga ishlov berganda qoladigan izlar — 
toMqinsimon va g‘ad ir-b u d ir (1.7-rasm , a), to'lqinsim on va silliq 
(1.7-rasm , b), tekis va g ‘adir-b u d ir (1.7-rasm, d), tekis va chiziqli 
(1.7-rasm , e) yo‘nalishi bilan belgilanadi.
D etallarning fizik xossalariga tuzilish mikro qattiqlik, parchala- 
nish chuqurligi, qoldiq z o ‘riqish, issiqqa chidam lilik, moy bilan 
o ‘zaro ta ’sirlanish, kim yoviy vosita, kislorod va gazlar bilan o ‘zaro 
t a ’sirlanish va shu kabilar kiradi.
Standartlarda detallarning mikrogeometriyasi, g ‘adir-budirligi va 
sirtqi qattiqligi belgilangan, bu esa metall sirtqi qatlam ining tuzilishi 
haqida fikr yuritish im ko n in i beradi.
Tutash detallarning yeyilishiga faqat asosiy om illar hal qiluvchi 
ta ’sir ko‘rsatadi. Ana shu omillami aniqlab olish lozim. Masalan, sirpanish 
podshipniklari (seyalkalar, kultivatorlaming tayanch g'altaklaridagi 
ishqalanuvchi juftliklar, paxta terish mashinasi shpindelining pastki 
tayanchi) uchun bunday om illarga yuklanishning kattaligi va ta’sir qi- 
lish xarakterini, detallar ishqalanuvchi sirtlarining sirpanish tezligi va 
u larn in g o ‘zaro t a ’sirlashadigan mintaqadagi m uhitning holatini 
ko'rsatish mumkin. Traktorlarda mazkurjuftliklarga tirsakli val va taqsim-

---

lash valining podshipnikli uzellari m isol b o ‘ladi. Ish q alanuvch i 
juftliklarning yuklanish tartibi (rejim i) p o d sh ip n ik k a tushadigan 
solishtirm a yuklanish bilan ifodalanadi. U n in g o ‘rtacha qiymati 4 — 
7 M Pa ga, jadallashtirilgan dizellar u c h u n k o ‘pi bilan 12— 13 M P a
ga teng. T utash detallarning sirpanish tezlig i dvigatel tirsakli v a li­
ning aylanish chastotasiga qarab 6—7 m /s a tro fid a (10 m /s gacha) 
b o ‘ladi.