Қишлоқ хўжалигида ишлатиладиган ўғитлар ва уларни қўллаш

Амидли азотли ўғитлар
Мочевина (карбамид) – CO(NH
2
)
2.
Синтетик мочевина оқ 
тусли заррабин модда бўлиб, таркибида 46% азот тутади.
Мочевина сувда яхши эрийди, гигроскопиклиги 
ҳароратнинг ошишига мос равишда ортиб боради. 
Мочевина уруғларни экишдан 20-30 кун олдин тупроққа 
солинса, экинларга салбий таъсир кўрсатмайди. Мочевина 
тупроқда тўла эрийди. 
Бу жараён гумусга бой тупроқларда 2-3 кун ичида 
тугалланса, қумли ва ботқоқ тупроқларда нисбатан секин 
кечади. Мочевина юза кўмилса ёки тупроқнинг бетига тушса, 
азотнинг аммиак сифатида исроф (учиб кетиши) бўлиши 
содир бўлади. 
Мочевина – энг яхши азотли ўғитлардан бири бўлиб, 
самарадорлиги бўйича аксарият экинлар учун аммиакли 
селитрага, шоли учун аммоний сульфатга тенг келади. 
Мочевинани асосий ўғит сифатида ишлатиш ёки барча 

---

14
100 китоб тўплами
экинларга қўшимча озиқлантиришда, сабзавотлар ва 
мевали дарахтларга илдиздан ташқари озиқлантиришда 
қўллаш мумкин. Донли экинлар мочевина билан кеч 
муддатларда озиқлантирилса, оқсил миқдори сезиларли 
даражада ошади. Мочевина бошқа азотли ўғитлардан 
фарқли ўларок, юқори концентрацияси ҳам (5% дан ортиқ) 
баргларни куйдирмайди. Суспензия тайёрлашда энг мақбул 
ўғит ҳисобланади. Ем-хашакка қўшиб берилган мочевина 
чорва молларининг жадал ривожланишига ёрдам беради.
ЕТИШМАСЛИГИ 
ОРТИҚЧАСИ 
АЗОТ 
Мочевина (карбамид)

---

15
Қишлоқ хўжалигида ишлатиладиган 
ўғитлар ва уларни қўллаш
91–китоб
ФОСФОРЛИ ЎҒИТЛАР
Фосфорнинг ўсимликлар озиқланишидаги аҳамияти
Ўсимликлар таркибида фосфор минерал ва органик ҳолатда 
учрайди. Улар оқсил синтези, ўсиш ва ривожланиш, насл ташиш 
каби муҳим ҳаётий жараёнларда фаол иштирок этади. Ўсимлик 
барг ва поялари қуруқ массасининг 0,1-1,0% ини нуклеин 
кислоталар ташкил қилади. Уpyғ, муртак, чангчилар ва илдиз 
қинчаси нуклеин кислоталарга бой.
Ўсимликларда фосфорнинг асосий қисми фитин кўринишда 
учрайди. Фитин ўсимликларнинг ёш аъзо ва тўқималарида, 
айниқса, уруғларида кўп бўлади. Дуккакли-дон ва мойли экинлар 
уруғининг 1-2, ғалла экинлари уруғининг 0,5-1,0% ини фитин 
ташкил қилади. Углевод алмашинувида фосфор катта роль 
ўйнаганлиги сабабли фосфорли ўғитлар қандлавлагида 
шакар, картошка туганакларида крахмал тўпланишига ижобий 
таъсир этади. Фосфор ўсимликларда азотли моддаларнинг 
алмашинувида ҳам муҳим аҳамиятга эга.
Озиқланиш муҳитида фосфор жуда кам бўлганда, 
ўсимликнинг поя ва барглари ўсишдан тўхтайди, ypyғларнинг 
маҳсулдорлиги пасаяди. Ташқи белгилар сифатида эса барг 
чеккаларининг буралиши ва бинафша тусга ўтишини кўрсатиш 
мумкин.
Фосфорнинг сувда осон эрийдиган бирикмалари миқдори 
жуда кам, айрим ҳоллардагина 1 кг тупроқда 1 мг дан ошади. 
Агар 1 кг тупроқда 1 мг сувда осон эрийдиган фосфор бор 
деб ҳисобласак, 1 га майдоннинг ҳайдалма қатламида унинг 
миқдори атиги 4,5 кг ни ташкил этади. Донли экинлардан 
ўртача ҳосил олиш учун камида 20 кг фосфор талаб этилади. 

---

16
100 китоб тўплами
Бундан тупроқдаги сувда эрувчан фосфатларнинг миқдори 
ҳатто ўртача ҳосил етиштириш учун ҳам етарли эмас, деган 
хулоса келиб чиқади. Кўриниб турибдики, экинлардан мўл ва 
сифатли ҳосил етиштириш учун фосфорли ўғитларни қўллаш 
ҳаётий заруратдир.