Қишлоқ хўжалигида ишлатиладиган ўғитлар ва уларни қўллаш

Молибден
Молибден кўпроқ дуккакли экинлар таркибида (0,5-20,0 
мг/кг) учрайди. Бошоқли дон экинлари 0,2-1,0 мг/кг атрофида 
молибден тутади.
ЕТИШМАСЛИГИ 
ОРТИҚЧАСИ 
МАРГАНЕЦ

---

41
Қишлоқ хўжалигида ишлатиладиган 
ўғитлар ва уларни қўллаш
91–
китоб
Молибден ўсимликларга бошқа микроэлементларга 
нисбатан камроқ ютилади. Ўсимлик баргларида молибден 
бошқа аъзоларга нисбатан кўпроқ тўпланади. Аксарият 
ўсимликларда молибден миқдорининг қуйи чегараси 1 кг қуруқ 
моддада 0,1 мг ҳисобланади. Дуккакли экинларда бу кўрсаткич 
0,4 мг/кг ни ташкил қилади.
Молибден ўсимликлардаги нитратредуктаза ферменти 
таркибига 
киради. 
Умуман 
олганда, 
молибденни 
ўсимликлардаги «азот алмашиниш жараёни микроэлементи» 
деб аташ мумкин. Тупроқларда молибденнинг ялпи миқдори 
0,2-2,4 мг/кг ни ташкил этса-да, ҳаракатчан шакли 0,1-0,27 
мг/кг дан ошмайди. Гумусга бой тупроқлар ўз таркибида
молибден ялпи миқдорининг кўплиги билан ажралиб 
туради.
Молибден билан яхши таъминланган тупроқлардан 
ўсимликлар азот, фосфор ва калийни яхши ўзлаштиради. 
Азот оқсил таркибига тўлиқ ўтади, натижада сабзавот ва 
полиз экинларида азотнинг нитрат шаклда тўпланишининг 
олди олинади. Шунинг учун молибденни дуккакли экинларга 
фосфор ва калий билан бошқа экинларга эса, азот билан 
бирга қўллаш тавсия этилади.
Молибденга талабчан ўсимликлар жумласига беда, 
себарга, сўя, хашаки дуккаклилар, вика, гулкарам, 
илдизмевалилар, рапс, бошкарам ва сабзавотлар киради. 
Ўсимликларнинг 1 кг қуруқ моддаси таркибидаги молибден 
миқдори 1 мг дан ортиқ бўлса, инсон ва ҳайвонлар ҳаёти 
учун хавфли ҳисобланади.
Молибденли микроўғитларнинг тури кўп бўлса-да, 
саноатда кўпроқ таркибида 52-53% молибден тутган аммоний 
молибдат ишлаб чиқарилади.

---

42
100 китоб тўплами
Ўғит ишлаб чиқариш саноатида молибденли оддий ва 
қўш суперфосфатлар тайёрлаш ҳам йўлга қўйилган.
Молибденли микроўғитлар бир нечта усулда қўлла-
нилиши мумкин. Уруғларни экиш олдидан молибденли 
микроўғит билан ишлаш учун 1 ц йирик уруғлар учун 25-50 г, 
беда ёки себарга уруғлари учун 500-800 г аммоний молибдат 
сарфлаш лозим.
Уруғларни экиш олдидан молибденли микроўғитлар 
билан ишлаш ўғит қўллашнинг самарали усули ҳисобланади. 
Бунинг учун 1 ц йирик уруғларга 25-50 г, беда ёки себарганинг 
майда уруғларига 500-800 г аммоний молибдат олинади, 2-3 л
сувда эритилиб, аралаштирилади.
Илдиздан ташқари озиқлантиришда 1 га майдондаги 
ниҳолларга 200-600 г аммоний молибдат ишлатилади. 50 кг 
молибденли суперфосфат билан тупроққа 50-100 г молибден 
келиб тушади.
ЕТИШМАСЛИГИ 
ОРТИҚЧАСИ 
МОЛИБДЕН

---

43
Қишлоқ хўжалигида ишлатиладиган 
ўғитлар ва уларни қўллаш
91–
китоб
Рух 
Рух экинларнинг иссиқ ва совуққа чидамлилигини 
оширади, фосфорнинг кўпроқ ўзлаштирилишига ёрдам 
беради. Рух етишмаганда, ўсимлик ҳужайраларининг 
бўлиниши секинлашади, барглар оч яшил (баъзан оқ) тусга 
киради, шакли ўзгаради, поядаги бўғим оралари қисқаради, 
мевалар буришиб қолади.
Марказий Осиёнинг мўътадил ва кучсиз ишқорий 
тупроқларида рух танқислиги кузатилади. Минтақамиз 
тупроқларида рух миқдори 1,4-1,8 мг/кг дан кам бўлганда, 
рухли ўғитлар қўллашга эҳтиёж сезилади. 
Рухли ўғитлар сифатида рух сульфат – 21,8-22,8% ва 
полимикроўғит (ПМЎ-7)-2-5% рухдан кенг фойдаланилади.
ПМЎ-7 ўз таркибида 2-5% рух тутади. Уни уруғларни 
экиш олдидан ёки экиш билан бирга қатор ораларига
20 кг/га меъёрида қўллаш тавсия этилади. Илдиздан ташқари 
озиқлантириш мақсадида кўпроқ рух сульфат ишлатилади 
(150-200 г/га). Рухли микроўғитларни бевосита уруғ билан 
аралаштириб қўллаш ҳам мумкин. Бунинг учун 4 г рух сульфат 
4 л сувда эритилади ва 1 ц уруғ билан аралаштирилади.
ЕТИШМАСЛИГИ 
ОРТИҚЧАСИ 
РУХ

---

44
100 китоб тўплами
Рухли микроўғитларни қўллаш ҳисобига пахта, 
қандлавлаги, маккажўхори ва мевали дарахтлар 
ҳосилдорлиги сезиларли даражада ошади.
Кобальт
Ўсимликларнинг 1 кг қуруқ массаси таркибида 
ўртача 0,021 мг кобальт мавжуд. Айрим ўсимликларда бу 
кўрсаткич 11,6 мг/кг ни ташкил этади. Кобальт кўпроқ 
дуккакли экинларнинг туганакларида учрайди. Шунингдек, 
ўсимликларнинг генератив органлари (масалан гул) ҳам 
маълум миқдор кобальт тутади.
Ўсимликлар кобальтни молибденга нисбатан 300 марта 
кам талаб қилади. Кобальт бактерия ва ферментларнинг 
фаолиятига ижобий таъсир кўрсатади. Кобальт таъсирида 
қандлавлаги ҳосилдорлиги гектарига 30-35 ц шакар миқдори 
0,8% ошиши кузатилган.
Бўз тупроқлар таркибида кобальт миқдори 1,0 мг/кг дан 
кам бўлса, кобальтли микроўғитлар ишлатилиши лозим. 
Лекин чорва моллари учун сифатли озуқа етиштириш 
мақсадида тупроқ таркибидаги кобальт миқдори 2,0-2,5 мг/кг
бўлганда ҳам мазкур микроэлементни ишлатиш мумкин. Ем-
хашак таркибида кобальт миқдори 0,07 мг/кг дан кам бўлса, 
чорва молларида акобальтоз хасталиги юзага келади.
Кобальтли ўғитлар сифатида кобальт сульфат, кобальт 
нитрат ва кобальт хлорид тузларидан фойдаланилади. 
Тупроққа кобальт 200-400 г/га миқдорда солинса, илдиздан 
ташқари озиқлантириш ва уруғ билан аралаштириш учун 
кобальт сульфатнинг 0,01-0,1% ли эритмалари ишлатилади.

---

45
Қишлоқ хўжалигида ишлатиладиган 
ўғитлар ва уларни қўллаш
91–
китоб