Ishlash usullari

Kıtapxanlardıń qızıǵıwshılıqı, talap hám
mútajliklerin úyreniw
Informacion-kitapxana iskerligi dóretiwshilik qábiletke iye, erkin
pikirleytuǵın, intellektuallıq potencialǵa iye bárkámal jetkinshekti
tárbiyalawǵa qaratılǵan bolıp, bul jámiettiiń kelesinde jáne de
obod, azat hám erkin bolıwına, mámlekettiń mánisi boyınsha hám siyasiy
tárepten rawajlanıwǵa alıp keledi#^Informacion-kitapxana mákemelerinde jetkinshek tárbiyası ushın zárúrli bolǵan saw
ruwxıy -etikalıq ortalıqtı payda etiw, kıtapxandıń qızıǵıwshılıqların o 'rganish, keńeytiw, sociallıq-siyasiy, ruwxıytarbiyaviy tárepten aktual másele bolıp, onı milliy hám ruwxıy,
tariyxıy qádiriyatlarımızdan paydalanǵan halda sheshiw bul mákemeler aldında turǵan zárúrli wazıypa bolıp tabıladı.
Informacion-kitapxana iskerliginde kıtapxan qızıǵıwshılıǵın, talabın,
zárúriyatın úzliksiz hám maqsetli úyrenip barıw, soǵan kóre,
olar menen jumıstı shólkemlestiriw, bunda kompyutervatelekommunikatsiya texnologiyalarınan paydalanıw informacion-kitapxana xızmetinde tiykarǵı jónelislerden biri.
«Kitapxanashunoslik» páni rawajlanıwda kıtapxandıń
logikalıq oylaw processleri analiz hám sintez qılıw, salıstırıwlaw, ulıwmalastırıw, klassifikaciyalaw (klassifikatsiyalash), kıtapxandıń ilimiy izertlewin (izertlewshilik), iskerligi nizamlıqların — mashqalalı jaǵday, biliwge qızıǵıwshılıq, ruwxıy mútajlik,
talap dárejesin esapqa alıp islengen kitapxanashılıq
jumısınıń dástúriy usılların qóllaw hám avtomatlastırıw muliim
orın tutadı.
Kıtapxan qızıǵıwshılıǵın úyreniw nátiyjesinde informacion-kitapxana
xızmeti formaları da aktivlesedi, rawajlanadı, shólkem iskerligi
jaqsılanadı, usınıń menen birge, kıtapxandıń da aktivligi, juwapkerligi asadı, pikirlew, túsiniw, ózlestiriw dárejesi
kóteriledi, mashqalalı máselelami analiz qılıw, jaǵdaydan shıǵıp
ketiw ushın intellektual rawajlanıw sistemasın iyelewge tásir etedi. Bul
bolsa kıtapxandıń dóretiwshilik izertlew, intellektual miynet qılıw hám bunıń
ushın oqıw kónlikpesi hám mamanlıǵın iyelewine sebep boladı,
intellektual iskerlik sapasınıń ózgeriwine, ilimiy, sın kózqarastan hám dóretiwshilik
pikirlewge alıp keledi. Kıtapxan qızıǵıwshılıǵın úyreniw processinde
kıtapxandıń informaciya materialın dıqqat hám itibar menen, tushungan
hám sezim etken halda oqıw etiwi, málim bir sistemada ǵárezsiz
bilim alıwı, intellektual hám dóretiwshilik pikirlewi, oy-pikir etiwi, ǵárezsiz
ádebiyat hám elektron resursların tańlay'olishi, dóretiwshilik qábiletiniń
ósiwi, kıtapxanlıq qánigeliginiń rawajlanıp barıwı, dóretiwshilik
iskerligin shólkemlestiriw hám rawajlanıp barıwı kózge taslanadı.
Dástúriy kitapxanashılıq tájiriybesinde kıtapxanlar qızıǵıwshılıǵın
úyreniwdiń baqlaw usılı keń qoMlanilgan. Bul usıl, ásirese,
balalar hám óspirimler menen jumıs alıp baratuǵın qánigeler ushın
zárúr. Baqlaw usılı basqa usıllar menen sáykes alıp barıladı.
Bunda kıtapxanǵa sezdirmay, onıń ádebiyatlarǵa munasábeti,
juwapkerligi, bilimge umtılıwı, Internet resurslarınan paydalanıwı,
onıń mazmunı, kompyuterlerden paydalana alıw qábileti,
elektron katalogdan paydalanıw dárejesi, ǵalabalıq ilajlarda
qatnasıwı, kórgezbelerge munasábeti, átirap -dógerektegi kisiler
menen munasábeti uyreniledi hám anıqlanadı.
Kıtapxandı tolıq hám anıq biliw ushın onı, onıń sorawların,
oqıw maqsetin, o'qilgan ádebiyatqa munasábetin, odan alǵan
juwmaqlarini/qiziqishi hám mútajliklerin úzliksiz úyrenip barıw
processinde eriwiladi. Bul bolsa qánigeden kásiplik, teoriyalıq hám
ámeliy bilim, kónlikpe hám basqarıw sheberligin, menejerlik
bilimin, jumıs usılın hám lawazım minnetlemelerin, juwapkerlikti
hám juwapkershilikti, qábiletti hám olardı rawajlanıwlashtirib barıwdı
talap etedi. Buǵan iskerlik motivların anıqlaw, maqsetti tuwrı
belgilep alıw, qızıǵıwshılıqlardı boyitib barıw hám nátiyjeli miynet
menen erisiw múmkin.
Kıtapxanlıq qızıǵıwshılıqı, insan ulıwma qızıǵıwshılıǵınıń bir bólegi
bolıp, ol taǵı málim jónelis boyınsha kitap tańlaw waqtında
qaysı máseleler (temalar, bilim tarawları ) maydanınan kisiningkitob oqıwdı ábzal kóriwinde ańlatpalanadı. Keyinirek bolsa kıtapxan
qızıǵıwshılıqı o'qilgan kitaptı qanday aqıl etiwinde, oǵan qanshellilik
oylap, sın kózqarastan jantasıwında, kitap ústinde qanday islewinde,
oqıǵanlarınan turmısında, iskerliginde qanday paydalanıwında óz
ańlatpasın tabadı hám boyib baradı.
Kóbinese, kıtapxan tek kitap mazmunına emes, bálki onıń
qaysı tárzde bayanlainishiga itibardı qaratıp, óz talabın qóyadı.
Mısalı, kórkem ádebiyat salasında túrli kıtapxanlardı hár qıylı
janrlar qızıqtiradi: biri nasriy dóretpelerdi oqıwdı yoqtirsa, basqaları
nazmni yoqtiradi, biri tariyxıy dóretpelerdi, geyparaları jawıngerlik dóretpelerdi
yoqtiradi, birpara jaǵdaylarda kitaptıń kólemi (qalıń yamasa juqalıǵı )
birinshi orınǵa shıǵadı.
£ Kıtapxanlar qızıǵıwshılıqı — social hádiyse bolıp tabıladı. Bul qızıǵıwshılıq social
turmıs sebepli vujudga kelip, insannıń social, islep shıǵarıw,
kásiplik hám de psixik qızıǵıwshılıqların sáwlelendiredi. Informacion-kitapxana
mákemeleriniń kıtapxanları túrli kárxana, kompaniya, bank,
biznes, kishi kárxanalar, dıyxan -fermer xojalıqlarında islewleri
yamasa túrli oqıw orınlarında oqıwları múmkin. tJlaming aldında júdá
túrme-túr, anıq wazıypalar turadı. Bul wazıypalardı sheshiwde qatnasıw
etiw arnawlı bir talap hám qızıǵıwshılıqlami shárt etip qóyadı, hár bir
jumıstıń tabıslı sheshiliwi ushın járdem beretuǵın jollardı izlewge tuwrı keledi. Sonday eken, ol yamasa bul qızıǵıwshılıqlardıń
payda bolıwı kútilmegen jaǵday bolmay, bálki kıtapxandıń shańaraqlıq turmısı,
miynet jáne social iskerligine baylanıslı halda payda boladı.
Kıtapxanlar qızıǵıwshılıǵın sol qızıǵıwshılıqlami payda qılıp atırǵan, ol
yamasa bul sorawların, kitapǵa bolǵan munasábetin, aqıl etiw
zárúrshiligin keltirip shıǵarap atırǵan sharayatlardı úyreniw menen tuwrı
ańǵarıw hám túsiniw múmkin.
Keyingi jıllarda kıtapxanlarnmg talap hám qızıǵıwshılıqları mazmunan
ózgerdi. Sebebi informaciyaǵa bolǵan qızıǵıwshılıq, dúnya informaciya álemine
kiriwge umtılıw, odan keńlew payda kóriwshi boMish, Internet sisteması,
odaǵı resurslar da kıtapxandıń dúnyaǵa kóz qarasına, qızıǵıwshılıqına
tásir etpey qalmaydı. Ásirese, dúnya informaciya álemine erkin chiqa
alıw múmkinshiligi úlken tásir qılıp atır. Nátiyjede, kıtapxandıń
informaciyanı qabıllaw, toplaw, saqlaw, uzatıw hám qayta islew
boyınsha bilim hám kónlikpelerin qáliplestiriw, hár bir kisin jámiyet ushın zárúr shaxs retinde qáliplestiriw hám kaniol taptırıw, kıtapxandıń qızıǵıwshılıǵın, talabın, zárúriyatın qandırıwda
kompyuter texnologiyasınan paydalanıw, túrli maǵlıwmatlar bazalarınan paydalanıw múmkinshiligi payda boldı.
Kıtapxanlar qızıǵıwshılıǵın úyreniwde málim bir ózgeshelikine
kóre, bólek gruppanı quraytuǵın kıtapxanlar toparın
0'rganish jaqsı nátiyje beredi. Hár qıylı kásip degi jumısshılar,
sharbador fermerler, qánigeler, medicina xızmetkerleri, oqıtıwshılar, injenerler, studentler, magistrlar, ilimiy xızmetkerler, tarawdıń
qánigeleriniń kásiplik qızıǵıwshılıqları kásibi tiyisli arnawlı ádebiyattı talap etedi. Kıtapxanlar jasına qaray gruppalarǵa
ajıratılǵanda — balalarǵa xızmet kórsetiwshi informacion-resurs oraylarında 1—4-klass, 5—6 -klass, 7—9 -klass óspirimler, jaslar, dep
ajıratılıp, olardıń kıtapxanlıq talabına psixik qásiyetleri, jas
qásiyetlerine kóre tásir etilgen. Kıtapxan qızıǵıwshılıqındaǵı
turaqlılıq, ásirese, kitaptan óz jumısı ushın jardem tapıwshı,
sonıń menen birge, islep shıǵarıw mamanlıǵın asırıw yamasa ǵárezsiz
bilim alıw menen shuǵıllanatuǵın adamlarǵa tán ózgeshelik bolıp tabıladı.
Geyde informacion-kitapxana shólkemine uǵımsız soraw menen
keliwshi kıtapxanlar da boladı. Olar qánige xızmetkerden
oqıwǵa qandayda bir beriwdi ótinish qılıwadı. Bular kóbirek kıtapxanlıq iskerligin endigina baslap atırǵan kıtapxanlarda ushraydı. Qánige xızmetkerdiń wazıypası — bul kıtapxandıń qızıǵıwshılıǵın úyreniw, oqıw temasın keńeytiw, kitaplar arqalı
olarda keń social qızıǵıwshılıqtı oyatıw, oqıw mádeniyatın
tárbiyalawdan ibarat.
AKM jumısshısı kıtapxanda payda bolǵan qızıǵıwshılıqtı qandiribgina qalmay, bálki hár tárepleme rawajlanǵan shaxstı tárbiyalaw wazıypalarınan kelip shıqqan halda jańa kıtapxanlıq qızıǵıwshılıqların oyatıw, joqarı dárejedegi kıtapxanlıq didini tárbiyalaw
menen tiykarǵı pedagogikalıq, tárbiyalıq jumıstı orınlawı kerek. Kıtapxan
qızıǵıwshılıǵın anıq hám tolıq biliwde kıtapxandıń islep shıǵarıw
iskerligi túri, onıń qásiyetleri, xojalıq turmıs sharayatı zárúrli
áhmiyetke iye, jergilikli úlkediń ayriqsha qásiyetleri,
xalıqtıń ne menen shuǵıllanıwı jáne onıń materiallıq dárejesi de
bólek úyreniwdi talap etedi. Kitapxana xızmet kórsetip atırǵan aymaqtaǵı xalıqtıń tiykarǵı
siyasiy gruppaları hám kıtapxanlar gruppaların biliw de zárúrli. Qánige xızmetker xalıq quramın túrli kriteryalar tiykarında esapqa alıp,
ulaming harbiriga qansha muǵdarda hám qanday kitaplar, elektron
maǵlıwmat, qaysı dárejede Internet xızmeti kórsetiliwi kerekligin
hám kelesinde atqarılıwı kerek bolǵan jumıslar kólemin anıqlap aladı.
Informacion-kitapxana mákemeleri informacion-lcutubxona xızmetin
tuwrı shólkemlestiriw ushın xalıqtıń milliy quramı, tábiy sharayatları esapqa alınadı. Kıtapxanlardıń individual psixologiyalıq qásiyetlerin da biliw zárúr. Bul kıtapxanlar qızıǵıwshılıǵın tolıq
qandırıw hám keńeytiwde zárúrli rol oynaydı. Informacion-kitapxana xızmetinen paydalanıwshı kıtapxanlardıń talapları xarakterine kóre anıq, uǵımsız, temalı boladı.
Anıq talap tayarlıqqa iye kıtapxanlardan beriledi, bul
sorawdı orınlaw qánige xızmetkerge talay ańsat. Biraq, xızmetkerdiń wazıypası tek ǵana mútajlikti qandırıw menen yamasa gúzetshilik wazıypasın orınlaw menen sheklenip qalmaydı, bálki
qánige xızmetker zárúr kitap tokchada bolmasa, onıń ornına
tap sol temaǵa tiyisli basqa dóretpe yamasa jańa baspanı yamasa
qosımsha ádebiyatlardı usınıs etedi. Bunıń menen qánige xızmetker
tárbiyashilik, pedagoglıq wazıypasın da ámelge asıradı. Kitapxana jumısshısı bunıń menen informaciya resursları, ásirese, kitaplar daǵı
bilimler járdeminde insandı tárbiyalaw sıyaqlı, kámal insandı voyaga
jetkiziw sıyaqlı zárúrli wazıypanı atqaradı.
Insan tárbiyası — bul jámiyet tárbiyası bolıp tabıladı, kámal insan — bul
keleshegi jarqıraǵan jámiyet bolıp tabıladı. Qánige xızmetker kıtapxan so'rog'iga bıyparq bolmawi zárúr, so'ralgan ádebiyat ornına basqa
ádebiyattı usınıs jetip atırǵanda kıtapxan asabiga tiymewka,
onıń ıqlasın qaytarıp qoymawka, kıtapxandı, álbette, sol
kitaptı alıp oqıwǵa ishontira alıwǵa háreket etiwi kerek. Álbette,
bunda qánigeden psixologiyalıq qábilet, pedagogikalıq uqıp,
insan menen baylanıs ete alıw, onıń ko'nglini tapa alıw sıyaqlı
juwapkershilik talap etiledi.
Informacion-lcutubxona shólkeminde siyasiy, ulıwma dúnyaǵa kóz qarasın keńeytiw, materiallıq sharshaw alıw, málim bir anıq
temada, mısalı, turOl pán tarawlarına tiyisli, ilimiy máselelergaoid, ótken zamanımız, tariyxıy qádiriyatlarǵa tiyisli, informaciya hám telekommunikatsiya texnologiyalarına tiyisli máseleler boyınsha referat,
lekciya tayarlaw, baspa etilgen dereklerden anıq maqset yolida
paydalanıw ushın temalı soraw menen keletuǵın kıtapxanlar
ádewir kóp. Temalardıń hár túrliligi qánigeden barlıq
tarawǵa tiyisli bilimlerden, dúnya informaciya áleminden, jańalıqlardan,
siyasiy, ekonomikalıq, ruwxıy -materiallıq tarawdaǵı mámleketimizdiń
ishki hám sırtqı siyasatınan, informacion-kitapxana iskerligindegi jańalıqlardan, máselelerden xabarlı bolıwdı, AKMning
maǵlıwmat bibliografiya apparatınan, elektron katalogdan, Internetten paydalana alıwdı hám kıtapxanlarǵa da uyreta alıwdı talap
etedi.
Maman kıtapxandıń arnawlı bibliografik qıdırıwdı talap
etiwshi quramalı temalı so'rog'ini qandırıw ushın maǵlıwmatbibliografiya bólimi ámeldegi bolǵan iri informacion-kitapxana
shólkemine shaqırıq qılıw kerek. Paydalanıwshınıń temalı
so'rog'ini qandırıw menen birge, kıtapxan tayarlıq dárejesine
uyqas keliwshi eń jaqsı, aktual kitaplardı oqıwdıń izbe-izligin, izbe-izligin anıqlap beriw de zárúrli wazıypa.
Onıń ushın o'qilgan kitap haqqında sáwbet ótkerip barıw
zárúr boladı, onıń nátiyjesine kóre, kıtapxandıń oqıw sheńberin,
qızıǵıwshılıǵın keńeytiw, úzliksiz hám sistemalı oqıwın shólkemlestiriw,
onı basqarıw jobası tuzib alınadı. Tiykarǵısı, kıtapxandıń oqıw
iskerligin tuwrı hám anıq, maqsetke uyqas halda shólkemlestiriwge
múmkinshilik jaratıladı.
Birpara jaǵdaylarda maqseti anıq bolmaǵan, jaysha waqıt
ótkeriw maqsetindegine kitapǵa shaqırıq etiwshi kıtapxanlar da
bar Olar, ádetde, tayınlıǵı kem, kıtapxanlıq qızıǵıwshılıqı ele
uǵımsız, ǵárezsiz kitap tańlay almaytuǵın kıtapxanlar boiadi.
Bunda, álbette, awalo, kıtapxan 'Dap sáwbet dawamında onıń
shańaraqqa tiyisli sharayatın, miynet iskerligi túrin, oqıtıp atırǵan oqıwshı
yamasa student bolsa, onıń ushın qızıqarOl pánlerdi, onıń bos
waqtında shuǵıllanap atırǵan shınıǵıwların, nege qızıǵıwshılıǵın,
awal qanday ádebiyatlar oqıǵanın, sevimh avtorma, oǵan
yoqqan kitaplardı bilip alıwı zárúr. Soǵan kóre, juwmaq shıǵarıp,
túrli mazmundagi bir neshe kitaplardı oqıw ushın usınıw zárúr. Usınıs etilgen kitaplar menen tanıwıp atırǵan kıtapxandı
baqlaw sáwbet dawamında alınǵan juwmaqtıń jáne de anıq hám
tolıq bolıwına múmkinshilik beredi. Ashıq kitap fondli informacion-kitapxana shólkeminde bul tabıslı shıǵadı, sebebi bul jerdegi
shárt-sharayat sáwbet qurıwǵa hám baqlawǵa qolaylı esaplanadı.
Kıtapxan ushın ádebiyat tańlayotganda onıń tárbiyalıq
áhmiyetine itibar qılıw, aktual, paydalı hám qızıqlı kitaplar
tańlaw zárúr. Kitaptı tek tańlaw emes, bálki bul kitap haqqında
sóylep beriw, sóylegende de kıtapxandı qızıqtırarlıq etip
sóylel? beriw zárúrli áhmiyetke iye. Bunday waqıtta eń kóp
tarqalǵan hám hesh qanday mánisti anglatmaydigan «bujuda qızıq
kitap» sóz dizbeginiń ózi yetarOl emes. Sáwbet qısqa, ańlatpalı bolıwı
hám de miynettiń ideologik mánisin ashıp beriwi zárúr. Kitap
haqqındaǵı gúrrińde odaǵı qızıq epizodni oqıp beriw, kitap
avtorınıń turmısı hám ijodi haqqında gúrriń etip beriw menen birge
alıp barılıwı múmkin.
Kitap usınıs qılıwdı qızıqlı sorawlar menen baslaw kıtapxan
dıqqatın demde tartadı. Tek bir janrdagi, bir tema daǵı, bir
milletke tiyisli yamasa bir xalıq ádebiyatın, tek bir túrdegi ádebiyatnigina oqıytuǵın kıtapxanlar ushırasıp turadı. Bunday jaǵdayda
qánige xızmetkerdiń wazıypası kıtapxan dıqqatın basqa temalarǵa da qosıw menen oqıw sheńberin keńeytirip barıwdan
ibarat. Bir jazıwshı ijodi menen qızıǵıwshılarǵa sol jazıwshı haqqındaǵı
ómirbayanshiik hám sın kózqarastan maqalalardı takhf etiwi, jaxsı kórgen jazıwchisining zamanlasları ijodi menen de tanıstırıp barıwı
múmkin.
Jalǵız tártipte jumıs aparıwda bibliografiyaning járdemi
kútá úlken. Ǵárezsiz bilim alıwshı kıtapxanǵa járdem beriwdiń tiykarǵı
quralı bibliografiyaning hár qıylı kishi formalarıdir/Kıtapxan ushın
qızıqlı máselelerge kitaplar, elektron kartotekalar hám elektron
kataloglar, bibliografik dizimler, usınıs ko£rsatkichlari úzliksiz,
izbe-iz oqıwdı shólkemlestiriwde járdem beredi. Kıtapxanǵa maǵlıwmatbibliografiya apparatı hám bibliografik qóllanbalardı tanıstırıw,
katalog hám kartotekalardan paydalanıw qaǵıydaların túsindiriw
ushın sáwbet ótkeriw, kórgezbeler shólkemlestiriw, peshlavhalardan paydalanıw, bibliografik xarakteristikadan paydalanıwdı kórsetiw, tokchaiarda kitaplarrxing jaylastırilislii, bibliografik baspalar sisteması
haqqında sóylep beriw jaqsı nátiyjege alıp keledi.
AKMda alıp barılatuǵın lekciyalar, túsindiriwler, soraw -juwap
kesheleri hám basqa ilajlar ǵárezsiz bilim alıwshı kıtapxanlar
ushın paydalı bolıp tabıladı.
Dástúriy kitapxanashılıq jumısında qánigeler, oqıtıwshılar,
joqarı oqıw orınlarınıń oqıtıwshı aktivleri hám sol sıyaqlılar járdeminde
máslahátlar tashkil etiledi. Máslahátlar hár qıylı ádebiyatlar hám
olar menen islew, Internetten paydalanıw qaǵıydaları, elektron
katalogdan m a'lumot qıdırıw, veb -betlerden paydalanıw,
elektron pochta ashıw hám odan paydalanıw, kitapxana katalogları
hám olar járdeminde maǵlıwmat qıdırıw, bibliografik qóllanbalardan
paydalanıw hám kıtapxandı qızıqtırǵan hár qıylı sorawlar tiykarında tashkil
etiledi. Máslahátlar bólek tashkil etilgen múyeshda, xanada,
geyde anıq saatlarda shólkemlerde ótkeriledi. Bunday máslahátlar
abonement yamasa basqa bólimlerde sáwbet dawamında ótkeriliwi
múmkin. Ádetde, kitapxanalarda kıtapxan qızıǵıwshılıqı kartotekası
júritiledi hám odan tema hám de oǵan qızıǵıwshı kıtapxanlar atı
jazıp qoyılǵan kartochkalar orın alǵan boladı. Eger jańa
kitaplar kelip qalsa, qánige xızmetker olar arasından anıq kıtapxan
ushın zárúrli áhmiyetke iye bolatuǵın kitaplardı tańlap qóyadı.
Kitaplaming atı jazılǵan beta ldtobxon formulari ishine salıp
qóyıladı jáne bul haqqında oǵan telefon arqalı yamasa elektron pochta arqalı xabar etiledi.
Oqilgan kitap haqqında sáwbet soraw alıw xarakterinde bolmawi kerek. Qánige xızmetker hám kıtapxan kitap haqqında sáwbetlashayotganda óz pikirlerin erkin bayanlawları kerek. Sáwbet dos sıpatında, shın júrekten tárzde alıp barılıwı, kıtapxandıń qısınbay, uyalmay óz oy-órislerin sóylep beriwine sharayat jaratılıwması shárt. Oqilgan ádebiyat tekǵana kitaptıń o'qilgan yamasa o'qilmaganini biliwge, bálki kıtapxandıń onı qanshellilik dıqqat hám itibar menen oqıǵanın, este saqlap qalıw dárejesin, odaǵı waqıya hám hádiyseler, máseleler haqqında óz pikirin bayanlaa alıw dárejesin biliwge, endigiden oǵan taǵı qanday hám qaysı mazmundagi ádebiyatlami usınıs qılıwdı anıqlap alıwǵa járdem beredi. Oqilgan kitap haqqındaǵı sáwbet, kóbinese, oqıw dawamında payda bolǵan sorawlar yamasa óz tásirleri menen bólesiw niyeti tuwılǵan kıtapxandıń ǵayratı sebepli boladı. Ǵayrat qánige xızmetker tárepinen bolsa, sáwbet tabıslı shıǵadı. Qánige sáwbetti erkin tartısqa, pikir almasıwǵa aylandırıwı, kıtapxandıń kitap haqqındaǵı bahası nadurıs bolsa, onı ádep menen tuwrılashi, tushunmaganini túsindiriwi, miynettiń paydalı ekenligine ishontira alıwı kerek.
Kıtapxanlar qızıǵıwshılıqı hám oqıw mazmunı haqqında tolıq oyda sawlelendiriwge ıyelew ushın barlıq usıllardı oylap, bir sistemaǵa salıp, birge qosıp alıp barǵandagina nátiyjelililikke erisiw múmkin. Zero, bir usıldıń kemshiligi yamasa sheklengen múmkinshiligi basqa usıl járdeminde alınǵan maǵlıwmatlar menen oraladı yamasa toldırıladı. Bunday óz-ara baylanıslılıq, kóbinese, hátte usıllardıń bir-birine tobeligi kıtapxan qızıǵıwshılıǵın úyreniwdiń sisteması haqqında sóz júrgiziw múmkinshiligin beredi.
Kıtapxanlar qızıǵıwshılıqı kıtapxanǵa abonementda hám qiroatxonada ǵalabalıq ilajlar ótkerilip atırǵanda uyreniledi. Bul orında tiykarǵı ulıwma usıllardan esaplanǵan sáwbet hám baqlaw qoilaniladi. Ekinshi tárepden, kıtapxanlardı úyreniw ushın qánige xızmetker kıtapxan formularlari, kıtapxanlar soraw dápterleri, qánige xızmetkerdiń kúndeligi, anketalar, informacion-kitapxana shólkemi jumısınıń statistikalıq esabat maǵlıwmatlarınan paydalanıladı.
Kıtapxan qızıǵıwshılıǵın úyreniwdiń arnawlı hám ulıwma usılları bar. Arnawlı usıllar, tiykarınan, kitapxanashılıq jumıs hújjetleri tiykarında tek kitapxanalar tájiriybesinde qollanılatuǵın usıllar, ulıwma usıllar bolsa keń jámiyetshilik shólkemlerinde, baspalarında, kitap sawdası shólkemlerinde, gazeta hám jurnallar redakciyalarında, mektepler, joqarı oqıw orınlarında, kolledj hám liceylerde túrli qıylı maqsetler baǵdarında ótkeriletuǵın usıllar. Olardan kitapxanalarda da kıtapxanlar qızıǵıwshılıǵın úyreniw, kitapxana iskerligin analiz qılıw, perspektivasın belgilew maqsetinde ótkeriledi.
Kıtapxan menen ótkerilgen sáwbetten alǵan maǵlıwmatlar kıtapxandıń kitapxanada ózin qanday tutayotganligi — ashıq kitap fondidan, elektron katalogdan, kompyuterlerden, avtomatlastırılgan jumıs jaylarınan, Intemetdan qanday paydalanayotganligi, kórgezbeli qurallar hám bibliografik kórsetkishlerge shaqırıq etiwin, laitubxonachi usınısları hám máslahátlarına munasábetin gúzetip barıw menen toldırıladı hám bekkemlenedi.
Baqlaw sáwbetti toldıradı, sáwbet nátiyjelerining to'g'ri yamasa nadurıslıǵın anıqlaydı, kıtapxan menen keyingi sáwbet baǵdarın belgileydi. Kıtapxanlardı úyreniwdiń taǵı bir ulıwma usılı olardıń kitaplar haqqındaǵı pikir hám oy-pikirlerin analiz qılıw bolıp tabıladı.
Kıtapxanlar oqıǵan kitapları haqqındaǵı tásirleniwlerin qánige xızmetkerler menen sáwbetinde, kıtapxanlar konferensiyalarında bólesishni yoqtiradilar.
Qánige xızmetkerdiń usınısı menen kıtapxanlar, óz pikir hám oy-pikirlerin kitapxana albomlari hám bulletenlari yamasa diywaliy gazetalarida bayanlasadı. Kıtapxanlaming oy-órislerin jazıp barıw, toplaw menen kıtapxanlaming bilim dárejesi, oqıǵan kitabı mazmunına munasábeti, pikir bayanlaw forması, tili hám taǵı basqalarǵa munasábeti haqqında biliw múmkin. Kıtapxanlaming áyne bir kitap haqqında bildirgen pikir hám oy-pikirlerin salıstırıwlaw menen hár bir kıtapxandıń kitaptı bahalawǵa jantasıw dárejesin kóriw múmkin.
Kitaplar haqqında oy-órisler toplawdan awal, onıń maqseti, qandayyozish kerekligi kıtapxanǵa tusintiriledi. Kitap mazmunın qaytarıp sóylep bermesten, bálki kitaptan ne alǵanın, qanday payda kórgenin, ózi ushın, miynet yamasa oqıw iskerligi ushın ne bergenin, ol jaǵdayda kórsetilgen máselelerge, waqıya hám hádiyselerge munasábetin, olarǵa bergen bahosini aytıp beriw kerekligini uqtiradi. Miynettiń ilimiy, tariyxıy, kórkem qımbatı, usılı hám tili haqqında pikirin biliw zárúrli áhmiyetke iye.
Kıtapxanlaming kitaplar haqqındaǵı pikir hám oy-pikirleri tek kitapxana xızmetkerlerigagina emes, bálki baspalar hám avtorlar ushın da úlken áhmiyetke iye. Usınıń sebepinen, kitapxanashı múmkinshiligi barınsha kıtapxanlaming pikir hám oy-pikirlerin jazıp alıwǵa háreket etiwi, múmkinshiligi bolsa, olardı baspasóz betlerinde baspa ettiriwi, baspalar adresigajo'natishi múmkin.
Kitap formularini yamasa kitaptı qaytarıw múddeti betalarini analiz qılıw da nátiyjeli usıllardan biri. Kitapxana fondining aylanıwın, háreketin úyreniw ushın da, soǵan kóre, qaysı ádebiyatlaming kıtapxanlar tárepinen kóp so'ralishi hám o'qilishini anıqlaw ushın da, kıtapxanlardıń qaysı ádebiyatqa qızıǵıwshılıqı úlkenligin biliw ushın da bul usıl qollanıladı.
Kitap fondidagi ádebiyatlaming ortasha o'qilish dárejesin anıqlawda bul nomdagi kitaptıń ámeldegi nusqalarındaǵı kitap formularidagi nátiyjelerdi qosıwdı hám hár bir kitap ushın ortasha kórsetkishni shıǵarıwdı esten shıǵarmaw kerek. Kitap formularida yamasa kitaptı qaytarıw múddeti betasida kórsetilgen kıtapxan formulari nomeri sol kitap menen háwesker kıtapxanlardı da anıqlaw imkaniyatın beredi. Bir neshe kitaplarǵa tiyisli maǵlıwmatlardı salıstırıwlaw olar qaysı dárejede oqımıslı hám qızıqlı ekenligin belgilew múmkinshiligin beredi. Kem o'qilgan ádebiyatlar analizi hám kıtapxan menen sáwbet sebeplami anıqlawda járdem beredi.
Kitapxanada ótkerilip atırǵan ǵalabalıq ilajlar natiyjeliligin úyreniwde de kitap formularini analiz qılıw zárúrli qural esaplanadı. Eger kıtapxanlar konferensiyası ótkeriletuǵın bolsa, oǵan tayarlıq dawamında, talqılaw dawamında hám odan keyingi dáwirde saylanǵan ádebiyattıń qanshellilik o'qilganini anıqlaw múmkin. Sol sebepli kitapxana jumısshısınan kitap formularini waqıtında, tolıq, anıq hám bexato toltırıp barıw talap etiledi. Kitap formularidagi jazıw yamasa kitaptı qaytarıw múddeti betasidagi belgilengenler kitap aylanıwı, fondning háreketin belgilewde, eń oqımıslı hám zárúr kitaptı anıqlawda, o'qilmagan ádebiyatlardı analiz qılıwda, kelesinde kitap fondini anıq hám maqsetli toltırıp barıwda áhmiyetke iye.

Juwmaq
Oqıw mádeniyatı - bul shaxs ulıwma mádeniyatınıń ajıralmaytuǵın bólegi, oqıwshınıń bilim, kónlikpe hám sezimleri kompleksi bolıp, ol oqıw temaların sanalı túrde tańlawdı, kórkem tekstti tolıq hám tereń aqıl etiw hám ózlestiriw ushın onıń izbe-izligin támiyinleydi.
Oqıwdı rawajlandırıwdıń unamsız tendentsiyasın rawajlanıwına alıp kelgen sebepler arasında jámiyette ekonomikalıq hám ruwxıy hám materiallıq turmıs dárejesiniń tómenlewi sıyaqlı obektiv hám subektiv xarakterge iye bolǵan tómendegi faktorlardı ajıratıp kórsetiw múmkin; ǵalaba xabar quralları mádeniyatınıń ústinligi; zamanagóy jaslardı kompyuter texnologiyaları hám Internetge tartıw; oqıw programmaların hádden tıs júklew hám sol sebepli studentlerdiń oqıw ushın bos waqıtı joq ekenligi; shaxstıń oqıwshı mádeniyatın rawajlandırıw boyınsha kompleks programmanıń joq ekenligi.
Kitap menen baylanıs oqıwshına málim kólemdegi bilimlerdi ózlestiriwge, aldınǵı áwladlar tájiriybesin úyreniwge járdem beredi, adamlardı materiallıq qádiriyatlarǵa tartadı. Kıtapxanlıqtı qollap-quwatlaw hám jol-joba kórsetiw mádeniyat strategiyalıq zárúrli elementi, millettiń intellektuallıq potencialın asırıw, shaxstıń dóretiwshilik rawajlanıwı hám jámiettiiń social aktivligin asırıw quralı bolıp tabıladı.
Tálim shólkemi, oqıtıwshı, klass basshısı, kitapxanashı shaxstıń ruwxıy kámalı hám óz-ózin rawajlandırıwın támiyinlewi shárt.
Bul processda kitap zárúrli orın tutadı. Sol sebepli kıtapxanlıqtı targ'ib qılıw, informacion-bibliografik hám kıtapxan mádeniyatın tárbiyalaw, kitapxana, onıń xızmetlerin, kitapları, málimleme apparatlarınan paydalanıw kónlikpelerin qáliplestiriw, kognitiv qızıǵıwshılıqlardı rawajlandırıw oqıtıwshılar, kitapxanalar sherikliktegi iskerliginiń ústin turatuǵın baǵdarları esaplanadı., hám ata-analar.
Oqıwshılardı kitap oqıwǵa tartıw sabaqta da, olardıń sabaqtan tısqarı shınıǵıwlarında da, arnawlı islengen sabaqlarda da ámelge asıriladı. Ǵárezsiz oqıw qábiletin úyretiwde oqıtıwshı hám kitapxanachilarning ústin turatuǵın wazıypalarınan biri túsiniledi, onı sheshiwde olardıń balalardı kitapǵa qızıqtırıw, kórkem ádebiyatqa baylanıslı oqıw kórkem ónerin puqta ózlestiriw, oqıw kónlikpelerin bekkemlew, oqıw kónlikpelerin keńeytiw uqıpı járdem beredi.
Oqıw qábileti. Buǵan kórkem ádebiyatqa baylanıslı oyınlar, viktorinalar, ertek estafetalari, tariyxıy marafonlar, muzıkalıq ringlar, breyn-ringlar hám oqıwshılardı aktiv dóretiwshilik hám tákirar islep shıǵarıw iskerligine tartıw imkaniyatın beretuǵın basqa sırtqı kórinisler járdem beredi.
Kitapxanadaǵı to'garaklar, to'garaklarning ayriqshalıǵı sonda, olar óspirimlerdiń kıtapxanlıǵın, kitap menen islew degi ǵárezsizligin xoshametlentiredi hám aktivlestiredi.
Túrli tariyxıy basqıshlarda kitapxanalardıń social poziciyasi, jámiyet turmısındaǵı ornı hám áhmiyetin túsiniw ámelge asırıldı. Úshinshi mıń jıllıq informaciya dep ataladı. Jámiyette júz berip atırǵan barlıq ózgerisler bolsa tikkeley balalar kitapxanaları iskerligine tásir etedi.

Paydalanılǵan ádebiyatlar dizimi

1.