Ishlabchiqarishda boshqaruv fakulteti «buxgalteriya hisobi va audit» kafedrasi

12-jadval

Sintetik schyotlar oborot qaydnomaci

t/r	Schyotlar nomi	Shifri	Oy boshiga qoldiq		Oy davomida oborot		Oy oxiriga qoldiq
			D-t	K-t	D-t	K-t	D-t	K-t
1	Asosiy vositalar	0100	150000		100000	50000	200000
2	Materiallar	1000	300000		80000	40000	340000
3	Kassa	5000	150		20000	18000	2150
4	Mol etkazib beryvchilar va pudratchilar bilan hisob-kitoblar	6000		350000		50000		400000
5	Kreditirlar	6900		10150		42000		142150
	Jami		450150	450150	200000	200000	542150	542150

13-jadval

Sintetik schyotlar bo’yicha shaxmatsimon oborot qaydnomasi

t/r	Debetlanuvchi schyotlar	Kreditlanuvch schyotlar								Jami debet bo’yicha
		Materiallar	Hisob-kitob	Asosiy ishlab chiqarish	Tayyor mahsulot	Foyda va zararlar	Mol etkazib beryvchilar va pudrat-chilar bilan hisob-kitoblar	Xodimlar bilan hisob-kitoblar
1	Asosiy vositalar						15000		15000
2	Materiallar								-
3	Hisob-kitob schyoti								-
4	Asosiy ishlab chiqarish	46000						25000	71000
5	Tayyor mahsulotlar			70000					70000
6	Ustav kapitali								-
7	Foyda va zararlar								-
8	Mol etkazib beryvchilar va pudratchilar bilan hisob-kitoblar		30000						30000
9	Olinadigan schyotlar				45000				45000
Jami kredit bo’yicha:		46000	30000	70000	45000	-	15000	25000	231000

5-MAVZU. BIZNES JARAYONLARI VA ULARNI HISOBGA OLISH

8-ma’ruza: Biznes jarayonlari va ularni hisobga olish

Reja:

1. Biznes jarayonlarining tavsifi

2. Biznes jarayonlarining asosiy ko’rsatkichlari va ularning ahamiyati.

3. Ta’minot jarayonining hisobi. Qiymat o’lchovining mohiyati va ahamiyati. Transport-tayyorlov xarajatlari haqida tushuncha va ularni taqsimlash.

4. Ishlab chiqarish jarayonining hisobi

5. Sotish (realizatsiya) jarayonining hisobi.
Pedogogik texnologiya: Diskussiya, klaster, muloqat.
1. Biznes jarayonlarining tavsifi. Moddiy boyliklar ishlab chiqarish, xizmatlar ko‘rsatish va ularni iste’molchilarga sotish sanoat tarmog’ida faoliyat yuritayotgan xo‘jalik yurituvchi subyektlarining asosiy faoliyati bo‘lib ularning mablag‘larini takror ishlab chiqarish jarayonida, uch bosqichda to‘xtovsiz aylanishi natijasida amalga oshiriladi: birinchi bosqich ta’minot jarayoni, ikkinchi bosqich ishlab chiqarish jarayoni, uchinchi bosqich sotish jarayoni. Korxonalarda noishlab chiqarish iste’mollari ham sodir bo‘ladi. Noishlab chiqarish iste’moli tarkibiga uy-joy, maishiy xizmatlar, sog‘liqni saqlash va boshqa shu kabi maqsadlar uchun mablag‘lar sarflash kiradi.

Korxonalar faoliyatini uzluksizligi¹ tamoyili bo’yicha ularning mablag’lari doimiy doiraviy aylanishda bo’ladi: pul – ishlab chiqarish zaxiralari -. ishlab chiqarish (xizmat ko’rsatish, ishlar bajarish) – mahsul+otlarni, xizmatlarni va bajarilgan ishlarni sotish - pul (4- shakl.).

4- shakl. Xo‘jalik jarayonlarining o‘zaro bog‘lanishi
Ta’minot jarayoni xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining birinchi bosqichi bo‘lib uni tashkillash bilan, ularning marketing bo‘limi xodimlari shug‘ullanishadi. Bu jarayonda xo‘jalik yurituvchi subyektlarining asosiy faoliyatini uzuliksizligini ta’minlash uchun, ularning ish xususiyatlaridan kelib chiqqan holda, misol uchun, sanoat korxonalarida xom – ashyo, materiallar, yoqilg‘i, butlovchi buyumlar, yarim tayyor mahsulotlar, ehtiyot qismlar, savdo korxonalarida esa, tovarlar harid qilinadi. Shuningdek, ta’minot jarayoni xodimlari korxonani asosiy faoliyatini tashkillash uchun zarur bo‘lgan mehnat qurollari va mehnat vositalarini sotib olish bilan ham shug‘ullanishadi. Sanoat ishlab chiqarishi bilan shug‘ullanadigan xo‘jalik subyektlari faoliyatida mahsulot ishlab chiqarish asosiy o‘rinni egallaydi.

Ishlab chiqarish jarayoni korxonaning faoliyatida mablag‘lar aylanishidagi asosiy bosqich bo‘lib hisoblanadi. Bu yerda qiymatga va iste’mol qiymatiga ega bo‘lgan yangi mahsulot tayyorlanadi. Yangitdan yaratilgan mahsulotning qiymati unga sarflangan mehnat vositalarining qiymatidan va xodimlar mehnati bilan yaratilgan zaruriy va qo‘shimcha mahsulotlar qiymatidan tashkil topadigan iste’mol qiymatdan iborat bo‘ladi.

Ishlab chiqarish jarayonini buxgalteriya hisobini tashkil qilishdan maqsad, birinchidan, shu jarayonda sarflangan mablag‘lar va ishchi kuchini hisobga olish, ikkinchidan, ishlab chiqarilgan mahsulotlarni tayyor buyumlar sifatida qayd etish, uchinchidan, yangitdan ishlab chiqarilgan mahsulotlarni ishlab chiqarish tannarxini aniqlash va nihoyat, to‘rtinchidan, korxonaning ishlab chiqarish faoliyati natijalarini aniqlashdan iborat bo‘ladi.

Ishlab chiqarish jarayonida sarflangan xarajatlar natura, mehnat va qiymat o‘lchovlarda hisobga olinadi. Xarajatlarni qiymat o‘lchov birligida hisobga olish, tayyor bo‘lgan mahsulotlarning tannarxi haqida pul ifodalarida (xarajat sarflarini solishtirish imkoniyatini beradigan) ma’lumot olish imkoniyatini beradi. Korxona pul mablag‘lari ta’minot va tayyor mahsulotlarni sotish bosqichlarida ishtirok etib, ta’minot bosqichida, korxona o‘ziga zarur bo‘lgan moddiy boyliklarni sotib oladi, sotish bosqichida esa, ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan mahsulotlar iste’molchilarga sotilib, korxona moddiy zahiralari pul shakliga aylanadi. Korxonaning ta’minot, ishlab chiqarish va sotish jarayonlarini hisobga olish deganda shu jarayonlar bilan bog‘liq bo‘lgan xo‘jalik operatsiyalarni buxgalteriya hisobida aks ettirish tushuniladi.

Tayyor mahsulotlarni sotish takror ishlab chiqarish jarayonining, shuningdek, har bir korxonaning moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini yakunlovchi bosqichi bo‘lib hisoblanadi. Sotish jarayonining yakunlanishi moddiy ishlab chiqarish sohasida yaratilgan sof daromadni taqsimlash imkonini beradi. Korxona mablag‘larining bunday doiraviy aylanishi uning boshqa korxonalar bilan aloqalarini yuzaga keltiradi. Bunday aloqalar mol yetkazib beruvchilar va xaridorlar bilan ta’minot va mahsulotlarni sotish jarayonida, bank muassasalari bilan ulardan ssudalar olishda, byudjetdan tashqari tashkilotlar bilan ijtimoiy ehtiyojlarga doir hisob-kitoblarni amalga oshirishda, byudjet tashkilotlari bilan soliqlar va to‘lovlarni amalga oshirish paytida sodir bo‘ladi. Korxona xo‘jalik aloqalari buxgalteriya hisobida, korxona mablag‘larini aylanish davrining tegishli bosqichi sodir bo‘lgan paytda aks ettiriladi.

Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatida mavjud bo’lgan mablag‘lardan foydalanish buxgalteriya hisobida aks ettiriladi chunki, buxgalteriya hisobi barcha xo‘jalik operatsiyalarini yaxlit, uzluksiz, hujjatlar asosida hisobga olish yo‘li bilan buxgalteriya axborotini yig‘ish, qayd etish va umumlashtirishning tartibga solingan tizimi bo’lib, xo‘jalik operatsiyasini buxgalteriya hisobining kamida ikkita schyotida bir vaqtda va o‘zaro bog‘liq holda pulda baholab aks ettirish yo‘li bilan ikki yoqlama yozuv usulida yuritiladi². Shunga ko’ra korxonalarning xo‘jalik jarayonlari buxgalteriya hisobining obyekti sifatida namoyon bo‘ladi.