Ishlabchiqarishda boshqaruv fakulteti «buxgalteriya hisobi va audit» kafedrasi

2. Buxgalteriya hisobining metodologiyasini tavsifi. Har qanday fanning metodi bilan bir qotorda metodologiyasi mavjud. Yuqorida aytib o‘tganimizdek, metod - fanni o‘rganish usuli bo‘lsa, metodologiya - shu fanni o‘rgatish usuli bo‘lib hisoblanadi. Buxgalteriya hisobi nazariyasiga doir adabiyotlarda har qanday fanning dialektik asosi bo‘lgan dialektik usul buxgalteriya hisobining ham asosidir, deb eslatib o‘tilgan. Lekin bu usulning buxgalteriya hisobi fanining metodologik asosi sifatida qanday kategoriyalarga asoslanishi yoritilmagan.

Bizning fikrimizcha, makon va zamon, induksiya va deduksiya, sintez va analiz, shuningdek falsafaning barcha qonun va kategoriyalari buxgalteriya hisobining metodologik asosini tashkil qiladi. Makonga buxgalteriya hisobi tashkil qilinadigan joy ya’ni korxona va huquqiy shaxs tashkil etmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanadigan jismoniy shaxslar (aholi, oila), zamonga esa buxgalteriya hisobi tashkil qilish vaqti va isobotlarni taqdim etish davrini misol qilib olish mumkin.

Rossiyalik amaliyotchi olim A.Galagan xo‘jalik muomalalarini falsafaning qonun va kategoriyalari nuqtai nazaridan ko‘rib chiqishga o‘rinib, xo‘jalikda sodir bo‘ladigan har qanday xo‘jalik muomalasi bir vaqtning o‘zida shu muomala sodir bo‘lgan xo‘jalikning alohida jarayonlariga ijobiy yoki salbiy ta’sir etishini yozgan edi. Dialektik nuqtai nazardan qaraydigan bo‘lsak, har qanday sodir bo‘lgan iqtisodiy voqealikning ikki tomoni mavjud, shundan kelib chiqqan holda har bir xo‘jalik muomalasi uchun debetlanuvchi va kredetlanuvchi schyotlarni aniqlab olish mumkin. Bunda sintetik schyotlar sintez (umumlashtirish), analitik schyotlarga esa analiz qilish vazifasini bajaradi. Shunga ko‘ra moliyaviy hisobotlarga sintez sifatida, ularni tasdiqlovchi ma’lumotlarga esa, analiz sifatida qarash lozim. Har bir sodir bo‘lgan xo‘jalik muomalasining ikki xil mohiyatga ega ekanligi, ya’ni korxona faoliyati natijalariga ijobiy va salbiy ta’siri, ularning sodir bo‘lishini obyektiv va zaruriy shartidir, bu o‘z navbatida, qarama-qarshiliklar birligi va kurashi qonunini namoyon bo‘lishini belgilab beradi. Nihoyat schyotlar bo‘yicha qoldiq topishni miqdor o‘zgarishlaridan sifat o‘zgarishlariga o‘tish, boshlang‘ich qoldiqni keyinchalik oxirgi qoldiqqa almashuvini inkorni-inkor qonunlarini namoyon bo‘lishi desak to‘g‘ri bo‘ladi