Ishlabchiqarishda boshqaruv fakulteti «buxgalteriya hisobi va audit» kafedrasi

Aktivlar ═ Kapital + Majburiyatlar.

Korxonada aktivlar (mablag‘lar) bilan kapital (mablag‘larni paydo bo‘lish manbaalari) har doim teng bo‘lishi kerak. Buxgalteriya hisobida mablag‘larni va ularning mabaalarini tengligi balans tuzish yo‘li bilan aniqlanadi.

Aktivlar. Korxona mablag‘larining alohida turlaridan: binolardan, tovar zahiralaridan, ishlab chiqarish zahiralaridan, transport vositalaridan, mijozlarga bo‘lgan qarzlardan, kassadagi pullardan, bank schyotidagi pullardan va boshqalardan, majburiyatlari esa, korxonaga yetkazib berilgan tovarlar, ishlab chiqarish zahiralari, korxona manfaati uchun qilingan sarflar va korxonaga berilgan qarz mablag‘lar uchun to‘lanadigan pullardan tashkil topadi.

Kapitalni, odatda, o‘zining kapitali deb aytishadi.

Balansning aktiv tomonida korxona aktivlari, passiv tomonida esa korxona mablag‘larining tashkil topish manbaalari va majburiyatlari ko‘rsatiladi. Buxgalteriya balansi chizma ko‘rinishda ikki tomonlama jadval shaklida ifoda qilinadi. Shartli tarzda, uning chap tomoni “aktiv”, o‘ng tomoni esa “passiv” deb nomlanadi. Balans tomonlarining nomlanishiga mos holda uning aktiv tomonida korxona aktivlari, passiv tomonida esa korxona kapitali (mablag‘larining tashkil topish manbaalari va majburiyatlari) ko‘rsatiladi (1-Jadval).

Xulosa qilishimiz mumkinki, buxgalteriya balansi korxona mablag‘lari, mablag‘lar mabaalari va korxonaning majburiyatlarini hisobot davrining ma’lum bir kuniga pul ifodalarida umumlashtirib ko‘rsatib beruvchi ikki tomonlama Jadvaldir.

Korxona aktivlari balansning aktiv tomonida “Uzoq muddatli aktivlar” va “Aylanma (oborot) aktivlar” deb nomlangan bo‘limlarda, alohida turlari yoki guruhlangan turlari bo‘yicha ko‘rsatiladi. Korxonaning kapitali va majburiyatlari balansning passiv tomonida “O‘zlik mablag‘lari manbaalari” va “Majburiyatlar” deb nomlangan bo‘limlarda alohida manbaalar yoki guruhlangan manbaalar bo‘yicha ko‘rsatiladi (1-Jadval).