“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

PD q _____ * 100
KM
Agar 120 mln. dollarga teng karzga 6 mln. dollar protsent tulansa, kuyidagicha bulpadi.
6 mln.
PD q _________ * 100 quyidagi 5 %
120 mln.
Protsent darajasi nga ta’sir euvchi omillar xarakati tufayli uzgarib turadi.
Ulardan assosiylari kuyidagilar:
1. Pul bozordagi talab va taklifning nisbati ya’ni bozorda kanday mikdorda karz pulga talab bor va unga nisbatan kanday mikdorda karzga beriladigan pul chikarilgan. Talab oshsa protsent ortadi, taklif ortsa u kamayadi.
2. Karzga olinadigan pulni ishlatishdan olindigan naf, aniqrogi shu pulning iste’mol Qiymati. Karz puli tadbirkor uchun kup foyda keltirilsa yoki iste’lchi extiyojini tularok kondirilsa protsent yukori buladi, aks xolda u pasayib ketadi. Bunda uxoir ishlatishdan va kelajakda ishlatishdan tegadigan naf takkoslanadi. Agar xozir pulni 8 % xisobidan karz olib kelajakda 20 % xisobidan foyda kurilsa, karz oluvchiga shu protsent ma’kul buladi. Agar kutilgan foyda 7 % yoki 10 % bulsa protsent mutlako tugri bulmaydi.
3. Karzni tulash muddati va sharti. Agar karz uzok muddatga berilib, uni asta sekin kichik - kichik kismlarga bulib berilsa, bemalol kaytarish mumkin bulsa, karzdor yukori protsentga rozi buladi. Agar karz kiska vaktga berilsa va uni bir yula tulash shart bulsa, karzdor past protsentni ma’kul kuradi. Gap shundaki karz kanchalik uzok muddatga berilsa, shunchalik uni ishlatib daromad kurish va shu xisobda protsent tulash engil buladi.
4. Karzni kanday pul bilan berilishi. Agar karz erkin konvertirlangan valyutalar berilsa, protsent yukori belgilanadi. Agar u oddiy valyutada berilsa protsent nisbatan past urnatiladi. Konverrtirlangan pul obru-etiborli bulganidan uni ishlatish oson, undan tezda yaxshi daromad kurish mumkin.
5. Inflyatsiya darajasi . Inflyatsiya yuz bersa, karzga berilgan pul egasiga katib kelguncha uz kadrini kisman yukotadi. Bunday pul egasi yutkazadi. Shu sababli protsent inflyatsiyani xisobga olib urnatiladi. Agar odatda protsent 8 % kilib belgilansa, inflyatsiyani xisobga olib, banklar uni 15 % belgilaydilar. Bunda odatda 7 % inflyatsiya beradigan zararni koplash kerak. Protsent inflyatsiya muddatiga tugri mutanosiblikda uzgaradi.
6. Pulni karz berishdan kura boshka yusinda ishlatishdan tushadigan daromad. Bunda pul egasining afzal kurish printsipini amal kiladi. Agar aktsiya dividendi yukori bulsa, protsent pasayadi va aksincha. Agar aktsiyaga 15 % divident berilsa, protsent undan yukori bulishi shart. Aks xolda pul egasi uni karzga bermay, aktsiya sotib olshni afzal kuradi.
7. Karz berish xatari darajasi.Agar karzning kaytib kelishi kafolatlansa , protsent past, agar bu xatarli bulib, karz kaytishi shubxali bulsa, protsent yukori buladi. Odatda moliyaviy bakuvvat va nufuzli firmalar uchun protsenti past belgilanadi va aksincha, moliyaviy axvoli bekaror mijozlar uchun yukori protsent tayinlanadi.
Yukori va past protsent O’rtasidagi fark pul egalari uchun ma’lum darajada karz berish xatarini kamaytiradi, chunki bir erda protsentning kamligi, boshka erda uning ortik bulishi bilan koplanadi.