“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

Mazkur yilda ishlab chikarilgan IMMni sotib olishga
sarflar xajmiqMazkur yilda ishlab chikarilgan IMMdan olingan pul daromadlari summasi.
Maxsulotni ishlab chiqarishga nima sarflangan bulsa, bu mazkur maxsulotni ishlab chiqarishga uzining inson va material resurslarini bozorda sotishga kuyganliklari uchun daromad xisoblanadi.
O’zbekistonda 1998 yil YAIM daromadlar bo’yicha 1358,8 mlrd.sumlik Tashqil kilgan. SHu jumladan:
Mexnat xaki (zaruriy maxsulot )476,4 mlrd. sum (35 %)
Aralash daromadlar bilan birga yalpi foyda 671,6 mlrd. sum (49,5)
Soliklar 210,8 mlrd. sum (15,5 %)
YAMM (IMM) ni xisoblashda uning tarkibiga kirgan daromadlar va daromad bilan boglik bulmagan sarflar (amortizatsiya va egri soliklar) ning aloxida turlarini tularok karab chikamiz.
Asosiy kapitalning kupchilik turlarini foydali xizmat muddati uzok davrni Tashqil kiladi. Investitsion tovarlarni sotib olishga kilinadigan sarflar va ularning umumiy xizmat muddati amalda bir davrga tugri kelmaydi. SHu sababli korxonlar investitsiyani tovarlarning foydali xizmat muddatini xisoblaydi va ularning umumiy Qiymatini butun xizmat muddatiga teng taksimlaydi. Asosiy kapitalning yil davomida ishlab chiqarish jarayonida iste’mol kilingan va yaratilayotgan maxsulotga kushilgan Qiymati amortizatsiya ajratmasi deyiladi. Amortizatsiya ajratmasi asosiy kaapital turlari bo’yicha xar yili ajratib boriladi. Masalan, tukuv dastgoxining Qiymati 5 mln. sum, xizmat muddati 10 yilga teng. Yillik amortizatsiya ajratmasi 0,5 mln.sumni (5:10) Tashqil kiladi.
Amortizatsiya ajratmasi ishlab chikarilgan maxsulot (YAMM) Qiymati tarkibiga ishlab chiqarish xarajatlari sifatida kirib, maxsulot sotilishi natijasida pul shaklida kaytib keladi va amortizatsiya fondi xisobida tuplanib boradi. Bu fond mablaglaridan istemol kilingan asosiy kapitalni kayta tiklash, ya’ni yangi investitsion tovarlar sotib olish va amal kilib turganlarini kapital remont kilish va tamirlash uchun foydalaniladi. U ishlab chiqarishni kengaytirish va kredit resurslarining manbayi xam xisoblanadi.
Daromad tulash bilan boglik bulmagan xarajatlarning boshka turi egri soliklar korxonalar uchun ishlab chiqarish xarajatlari sfatida chikadi va shu sababli maxsulot narxiga kushiladi.
Bunday soliklar uz ichiga aktsiz tulovlari, sotishdan olinadigan soliklar, mulk soligi, litsenziya va bojxona tulovlarini oladi.
Daromadlarining eng muxim turi ish xaki tadbirkorlar va davlat tomonidan ishchi kuchini tagdim kilganlarga tulanadi. U ish xakiga kuplab kushimchalar, ijtimoiy sugO’rta tulovlari va nafaka ta’minotining xar xil xususiy fondlari, ishsizlik nafakalari va boshka xil mukofot va imtiyozlarni uz ichiga oladi. Ish xakiga bu kushimchalar ish kuchini yollash bilan boglik bulgan xarajatining bir kismi sifatida chikadi va shu sababli korxonaning ish xaki tulashga umumiy sarflarining tarkibiy kismi sifatida karaladi.