Ishlab chiqarishda boshqaruv” fakulteti “iqtisodiyot” kafedrasi “ Industrial va innovatsion iqtisodiyot” fanidan

_{ } (34)

Aydanma mablag’larning mehnat salohiyati bilan ta’minlanganligini (Aym.Ms) aniglash uchun mehnat salohiyati miqdorini (Ms) aylanma mablag’lar hajmiga (Aym) bo’lish lozim:

_{ } (35)
Mehnat salohiyatidan samarali foydalanish mulkchilik shaklidan qa’iy nazar, barcha xo’lalik yo’rituvchi sub’ektlar uchun o’ta muhimdir. Chunki mehnat qancha sama­rali bo’lsa, iqtisodiy ko’rsatkichlar shuncha to’g’ri bo’ladi.
Mehnat salohiyati samaradorligi ham samaradorlikning umumiy tamoyiliga asoslangandir, ya’ni uni aniqlash uchun natijani (Q) mehnat salohiyati (Ms) qiymatiga bo’lish lozim. Ammo turli sohalarda natija ham har xil ko’rsatkichlar bilan o’lchanishi mumkin. Bunday ko’rsatkichlarga quyidagilar kiradi:

1. 
   Meshat salohiyatining natijaviyligi.
   
2. 
   Mehnat salohiyatining rentabelligi.
   
3. 
   Mehnat salohiyatining daromadliligi.
   

Ushbu ko’rsatkichlarning har birini aniqlash yo’llarini alohida ko’rib chiqish maqsadga muvofivdir.
Mehnat salohiyatining natijaviyligi (Ms.n) natijaning mehnat salohiyatiga nisbati bilan aniqlanadi. Natija qanday ko’rsatkichlardan iborat bo’lishi mumkin. Bu o’rganilayotgan sohasiga, tahlilning madsadiga qarab turlicha bo’ladi. Masalan, 1shshab chiqarish sohasida asosiy natijaviy ko’rsatkich ishlab chiharilgan mahsulot hajmi, tayyor mahsulot hajmi bo’lishi mumkin. Bozor munosabatlari sharoitida ishlab chiqarish korxonalari uchun ham mahsulotning sotilishi muhim. Shu jihatdan ko’p hollarda sotilgan mahsulot hajmi olinadi. Savdo sohasida natijaviy ko’rsatkich tovar oboroti, transport korxonalarida yuk oboroti, qurilishda bajarilgan ishlar hajmi kabi ko’rsatkichlardan foydalanish mumkin.
Agar natijani “Q” deb belgilasak uning mehnat salohiyatiga (Ms) nisbati, ya’ni mehnat salohiyatining natijaviyligi quyidagicha aniqlanadi:
_{ } (36)
Ushbu ko’rsatkich 1 so’m mehnat salohiyatiga qancha so’m miqdorida natija (mahsulot, tovar oboroti, yuk oboroti kabilar) to’g’ri kelishini ifodalaydi. Buni boshqacha so’z bilan mehnat unumdorligi deb ham atash mumkin. Ushbu ko’rsatkich qancha ko’p bo’lsa, mehnat salohiyatining samaradorligi shuncha yuqori ekanligidan dalolat beradi.
Mehnat salohiyati rentabelligi (Ms.r) har bir mehnat salohiyati birligiga to’g’ri keladigan fovda (F) miqdorini ifodalaydi. Uni aniqlash uchun foyda summasining mehnat salohiyatiga (Ms) nisbati olinadi: