Ishlab chiqarish zahiralarini hisobga olish va ulardan foydalanish samaradorligi tahlili

ISHLAB CHIQARISH ZAXIRALARINI 
BAHOLASH USULLARI 
 
 
 
 
 
 
O’rtacha tannarx 
bo’yicha yoki 
AVECO usuli 
O’rtacha chamalangan 
baholar bo’yicha, birinchi 
tushum-birinchi xarajat, 
FIFO usuli 
O’rtacha chamalangan 
baholar bo’yicha, oxirgi 
tushum-oxirgi xarajat, 
LIFO usuli 
6-
 
chizma. Ishlab chiqarish zahiralarini baholash usullari
11
 

---

40 
Materiallarning har bir turini tayyorlash, haqiqiy tannarxini hisoblash ko’p 
mehnat va vaqt talab qiladi. Shuning uchun ham ko’pchilik hollarda moddiy 
boyliklar joriy hisobda - o’rtacha sotib olinish bahosi, reja tannarxi bo’yicha va 
boshqa baholarda baholanadi. Materiallarning haqiqiy tannarxi bilan o’rtacha 
sotib olinish bahosi yoki reja tannarxi o’rtasidagi farq ularning guruhlari 
bo’yicha alohida hisobvaraqlarda hisobga olinadi. Amaliyotda kompyuterlarning 
keng qo’llanilishi material zahiralari har bir turining haqiqiy tannarxini 
hisoblash imkoniyatini yaratadi. Ishlab chiqarish xarajatlariga hisobdan 
chiqariladigan materiallarning haqiqiy tannarxini aniqlash, ularni baholashning 
quyidagi usullarini qo’llash bilan amalga oshirish mumkin. 
AVECO usuli materiallarning o’rtacha narxlariga asoslangan. Bu usul 
bo’yicha har bir birlikning qiymati davr boshlarida o’xshash birliklarning 
o’rtacha o’lchanadigan qiymatidan va davr mobaynida sotib olingan va ishlab 
chiqarilgan o’xshash birliklar qiymatidan belgilanadi. O’rtacha qiymat davriy 
asosda yoki xo’jalik yurituvchi sub’ektda mavjud bo’lgan vaziyatga ko’ra, har 
bir qo’shimcha etkazib berish davomida hisoblanishi mumkin. 
FIFO usulida ishlab chiqarishga birinchi sotib olingan materiallar partiyasi 
bo’yicha baholanadi, so’ngra ikkinchi partiya bahosi bo’yicha va hokazo. FIFO 
usulida xom-ashyo, materiallar va tovarlar kelib tushish tartibi bo’yicha 
baholanadi. Bu shundan dalolat beradiki, materiallar tannarxining qismi sifatida 
nisbati oldingi bahoda haqiqatda ushbu materiallar yuqori yoki past narxda sotib 
olinganligidan qat’iy nazar, sarflanadi. Materiallarning bahosi ularning joriy 
bahosini aks ettiradi. Inflyatsiya davrida FIFO usulidan qo’llanilsa, sof 
foydaning eng yuqori darajasiga erishiladi. LIFO usulida materiallar ishlab 
chiqarishga avval oxirgi partiya tannarxi bo’yicha yoziladi, so’ngra avvalgi