Ishlab chiqarish

Mavzu: Cho`yanning mikro tuzilishini aniqlash.
Reja:

1. 
   Cho`yanning umumiy tasnifi. Ishlab chiqarish
   
2. 
   Cho’yan turlari va ularning xususiyatlari.
   
3. 
   Cho`yanning mikro tuzilishini aniqlash.
   

Ishlab chiqarish. Cho'yan qotishmasini olish materialni talab qiladigan va qimmatga tushadigan jarayondir. Bir tonna materialni eritish uchun taxminan 900 litr oddiy suv va taxminan 550 kg koks kerak bo'ladi. Eritish harorati taxminan +1200 ° C ni tashkil qiladi, bu ma'lum eritish uskunalarini talab qiladi. Massani olish uchun tarkibidagi temirning massa ulushi 70% dan yuqori bo'lgan ruda kerak. Iqtisodiy samarasizligi sababli tükenmiş ruda jinslaridan foydalanilmaydi. Materiallar maxsus domna pechlarida eritiladi. U erda temir rudasi to'liq texnologik tsikldan o'tadi, ruda oksidlarini kamaytirishdan va chiqishda quyma temir qotishmasini ishlab chiqarish bilan yakunlanadi. Materialni quyish uchun yoqilg'i kerak bo'ladi: koks, termoantrasit va tabiiy gaz. Reduksiya jarayoni tugagandan so'ng, qattiq shakldagi temir, undagi uglerodni eritish uchun pechning maxsus qismiga joylashtiriladi. O'zaro ta'sirdan keyin quyma temir massasi olinadi, u suyuq holda tushadi. Eritilmagan aralashmalar yuzaga surilib, keyinchalik yo'q qilinadi. Ushbu cüruf ko'plab materiallar ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Eritmadan keraksiz zarralarni olib tashlagandan so'ng, quyma temir qotishmalarining ma'lum navlarini olish uchun qo'shimchalar qo'shiladi. Domna pechi 8-10 yil davomida uzluksiz ishlovchi shaxta pechi bo’lib, o’rtacha hajmli 2000 - 3000 m3 . Keyingi yillarda hajmi juda katta domna pechlari qurilmoqda. Masalan,1974 yildan boshhlab Krivoy Rog metallurgiya kombinatida hajmi 5000 m3 li domna ishlamoqda.1986 yilda Cherepovets metallurgiya kombinatida "Severyanka" deb atalgan domna pechi ishga tushirildi. Bu domna pechi dunedagi eng yirik pechlardan bo’lib, hajmi 5580 m 3, buyi 100 metrdan ortiq, diametri 19 m bo’lib, zamonaviy avtomatik mexanizmlar bilan jihozlangan. Har sutkada 10000 -12000 t cho’yan ishlab chiqariladi. Domna pechining ichki devori shamot g’ishtidan terilib, sirtidan 15-20 mm li po’lat list bilan qoplanadi. Bu qoplama pechining g’ilofi deyiladi. Domna pechi quyidagi asosiy qismlardan iborat bo’lib, ishlash printsipi quyidagicha: Pechning ustki qismi koloshnik deb ataladi. Koloshnikda shihta materiallarini bir tekisda yuklash uchun, yuklash apparati o’rnatilgan. Domna ishlayotganda ajralayotgan gazlar uning kaloshnik qismiga o’rnatilgan trubalar orqali gaz tozalash apparatiga o’tadi. Tozalangan gazlar maxsus trubalar orqali havo qizdirgichga yuboriladi. Pastga tomon kengayib boriladigan kesik konusli eng katta qismi shaxta deb ataladi. Bu qism tsilindrik shaklli qism bilan tutashgan bo’lib raspar deyiladi. Raspar kesik konusli qism bilan tutashgan bo’lib, bu qism zaplechik deb ataladi. Bu qismi tsilindrik shakli qism bilan tutashgan bo’lib u o’txona (gorn) deb ataladi. O’txona tubi leschand deyiladi. U grafit gilli bloklar yoki yuqori sifatli shamot g’ishtlardan ishlanadi. Pech metall xalqali taglik plitaga, taglik esa beton poydevorga o’rnatilgan bo’lib, temir ustunlarda turadi.

4.1 -rasm
O’txona pechning eng asosiy qismi bo’lib, unda yoqilg’i yonadi hamda suyuq metall va shlak to’planadi. O’txonaning tubidan koloshnikning eng yuqori qismigacha bo’lgan hajmi pechning foydali hajmi deyiladi. Yoqilg’ining normal yonishi uchun furmalar o’rnatilgan. Bu furmalar orqali 0,25 MPa (2,5 atm.) gacha bosimda qizdirilgan havo haydaladi. Furmalarning pastrog’ida shlak undan pastrog’ida cho’yan chiqarish novlari o’rnatilgan. O’txonada yig’ilayotgan cho’yan har 2 - 4 soatda, shlak 1 -1,5 soatda kovshlarga chiqarib turiladi. Metallurgiya kombinatlarda bir vaqtda bir necha domnalar ishlaydi.1 tonna cho’yan olish uchun 2035 kg temir ruda,146 kg marganes ruda,971 kg koks va 598 kg ohaktosh yuklanib,3575 kg havo haydaladi. Natijada 755 kg shlak, 5217 kg domna gazi va 348 kg kaloshnik changi ajraladi. 2. Domna pechining yordamchi qurilmalariga shihta materiallarini bir maromda yuklovchi apparat va havo qizdirgich kiradi.(10-15m3 gacha) tuldirilgan shihta materiallarini o’zi og’diruvchi aravashalar, pechning koloshnik maydonchasiga kiya iz orqali ko’tarilib shihtani yuklash apparatining qabul voronkasiga to’kadi.Shihta taksimlovchi voronkaga o’tadi.
Yuklash apparati quyidagi asosiy qismlardan iborat. 1 -kiya iz, 2-aravacha, 3-qabul voronkasi, 4-taqsimlovchi voronka, 5-kichik konus, 6-yuritma, 7-katta konus, 8-futerovka. Shihta materiallarining bir maromda katta konusga yuklanishi uchun taksimlovchi voronka har gal ehihta yuklangandan, keyin konus bilan birgalikda mustaqil yuritma vositasida 60, 120, 180, 240 va 300o ga uz o’qi atrofida aylanadi.

Havo qizdirgich quyidagi asosiy qismlardan iborat. 1-po’lat g’ilof, 2-o’tga chidammli devor, 3-gaz gorelkasi, 4-sovuq havo keltirish trubkasi, 5- gaz yonadigan kanal, 6-kanalchalar, 7-yonish mahsulotlari chiqib ketadigan kanal, 8-qizigan havo keltirish trubkasi, 9-mo’ri. Havo qizdirgichning diametri 6-8 m, balandligi 20-40m, sirtidan po’lat list bilan qoplangan bo’lib minoraga o’xshaydi. Ichki devorlari o’tga chidamlik shamot g’ishtidan katak - katak qilib terilgan. G’ishtlar orasida esa sanoksiz vertikal kanalchalar bor. Ular orqali gazlar harakat qiladi. Havo qizdirgichni ishga tushirish uchun gorelkaga changdan tozalangan domna gazi va havo yuboriladi, bu aralashma aralashtirgich yonish kamerasida endiriladi. Domna pechida kechadigan fizik - kimyoviy jarayonlar quyidagicha amalga oshiriladi. Jarayon 4 ta asosiy qismga bo’linadi. 1. Yoqilg’ining yonishi 2. Temir oksidlaridan temirning qaytarilishi. 3. Temirning uglerodga to’yinishi 35 4. Shlakning ajralishi. Yoqilg’ining yonishi uchun furma orqali domnaga haydalayotgan qizdirilgan havo kislorodi koksni yondiradi.