Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish

2.3 Qarshilik termometrlarining tuzilishi.
Bu termometrlar termoelement (sezgir element) va tashqi (himoya) armaturadan tuzilgan.Metall qarshilik termometrlarining sezgir elementi, odatda, shisha, kvars, keramika, slyuda yoki plastmassadan kilingan karkasga o’ralgan sim yoki lentadan iborat.
Sezgir element termometr uchining qisqichlariga o’lchov asbobiga boradigan simlar ulangan.
Mis qarshilik termometrlarining sezgir elementi 0,1 mm diametrli, karkasga bir necha qavat o’ralgan, izolyatsiya qilingan mis simdan tashkil topgan. Sim qavatlari o’zaro va kar­kas laki bilan mahkamlanadi. Simning ikkala uchiga 1—1,5 mm diametrli mis quloqchalar kavsharlanadi. Sezgir elementni himoya qobig’iga joylashtiriladi. Karkasliklardai tashqari bu termometrlarning karkassiz sezgir elementlari ham chiqariladi. Sezgir element 1 izolyatsiya qilingan 0,08 mm diametrli simdan induktivliksiz karkassiz o’ramga ega bo’lgan holda yasaladi (1.2-rasm).



1.2-rasm. Mis qarshilik termometrining sezgir elementi.

A lohida qavatlari lak bilan mahkamlanadi va so’ngra barcha sezgir element ftorplastli plyonka 2 bilan qoplanadi. Sezgir element yupqa devorli himoya metalli kobiqqa joylashtiriladi, unga keramik kukun sepiladi va germetizatsiyalanadi. Sim uchlari 3 quloqchalarga kavsharlanadi, ular termometr uchi qisqichlariga ulanadi.

Platina termometrlarning sezgir elementi ikkita yoki to’rtta keramik karkas 1 ning kapillyar kanallarida joylashgan ketma-ket ulangan spirallar 2 dan tashkil topgan (1.3- rasm).
Karkas kanallari keramik kukun 3 bilan to’ldiriladi,bu poroshok izolyator bo’lib xizmat qiladi va spiralning prujinaga o’xshash egiluvchanligini ta’minlaydi. Spiral uchlariga platinali yoki iridiy rodiyli (60% rodiyli) simdan qilingan kuloqchalar 4 kavsharlangan. Keramik karkasda sezgir element maxsus glazur (yoki termotsement) 5 bilan germeti­zatsiyalanadi. Karkas kanalining spirallari va devorchalari orasidagi bo’shliq alyuminiy oksidi kukumi bilan to’ldirilgan, u izolyator bo’lib xizmat kiladi hamda spirallar va kar­kas orasida issiqlik kontaktini oshiradi. Platina qarshilik termometrlarining sezgir elementlari diametri 0,04—0,07 mm li platina simdan tayyorlanadi.
Qarshilik termometrlarining tuzilish varianti 1.4- rasmda keltirilgan. Qarshilik termo­metrlarining sim 1 dan qilingan sezgir elementi to’rt kanalli keramik karkas 2 ga joylashtirilgan.
M exanik shikastlanishdan va o’lchanayotgan yoki atrof-muhitning zararli ta’siridan saqlanish uchun sezgir element himoya qobig’i 3 ga joylashtirilgan. U keramik vtulka 4 bilan zichlashtirilgan. Sezgir elementning quloqchalari 5 izolyatsion keramik truba 6 orqali o’tadi. Shularning hammasi o’lchash obyektida rezbali shtutser 8 yordamida o’rnatilgan himoya g’ilofi 7 da joylashgan.
Himoya g’ilofining uchida termometrning ulaydigan uchi 9 joylashgan. Uchida termometr quloqchalarini mahkamlash va ulovchi simlarni ulash uchun vintlari 11 bo’lgan izolyatsion kolodka joylashgan. Uchi qopqoq bilan yopiladi. Ulovchi simlar shtutser orqali chiqariladi. Tashqi elektr va magnit maydonlari ta’sirini kamaytirish uchun qarshilik termometrlarining sezgir elementlarini induktivsiz o’ramali qilib yasaladi. 8.5-rasm, a da sterjenli termo­rezistor ko’rsatilgan. U quloqchalar 3 kavsharlaigan kontaktli qopqoqchalar 2 ga ega bo’lgan silindr 1 dan tashkil top­gan. Silindr emal bo’yoq bilan qoplangan, uning yuqori qismida shisha izolyator 6 bor.

2.4. Qarshilik termometrlarini ulash jarayonida vujudga keladigan xatoliklar.
Qarshilik termometrlari bilan temperaturani o’lchashda ulash simlari yordamida o’lchov asbobiga ulanadigan termometrning qarshiligini o’lchash zarurati tug’iladi. Chunki o’lchov as­bobiga ulangan qarshilik termometr qarshiligidan katta bo’ladi. Mazkur qo’shimcha qarshilikning ulash natijasiga ta’sirini kamaytirish yoki yo’qotish uchun turli usullardan foydalaniladi. U termometrii ulash sxemasiga va o’lchash usuliga yoki o’lchov asbobining sxemasiga bog’liq. Ulovchi simlar qarshiligi moslovchi qarshilik yordamida asbobni darajalashdagi qarshilik qiymatigacha moslanishi lozim. Ulovchi simlarning darajalash qarshiligi qiymati asbob pasportida yoki uning shkalasida ko’rsatilgan bo’ladi.
Qarshilik termometrlarini o’lchov asbobiga ulashning ikki, uch va to’rt simli sxemalari uchraydi (1.5- rasm). Ulashning ikki simli sxemasida qarshilik termometri va ulaydigan simlar q
arshiligi o’lchash sxemasining shoxobchalaridan biriga ketma-ket ulangan bo’ladi (1.5-rasm, a). Ulaydigan simlar qarshiligini ularning darajalash qiymatlarigacha moslash ko’proq quyidagicha amalga oshiriladi. Sxema yig’ilgandan va ulash simlari o’tkazilgandan keyin termometr va ulash simlari bilan birga ketma-ket tarzda moslovchi g’altak R_pk (1.6- rasm, a) va ekvivalent qarshilik R_ekv ulanadi. Ekvivalent qarshilik qiymati termometrning aniq temperaturaga, masalan, 50, 100 yoki 250°C temperaturalardagi qarshiligiga mos keladi. Termometr qisqichlari qisqa tutashtiriladi va o’lchash sxemasi shoxobchasi: real ulash simlari qarshiligi Rl dan, ekvivalent qarshilik R_ekv dan va moslovchi qarshilik R_pk dan (1.6-rasm, b) iborat bo’lib qoladi. So’ngra o’lchash sxemasi ulanadi va R_pk ni ekvivalent qarshilik hisoblangan temperaturaga mos shkala belgisigacha o’zgartirib boriladi.




1.5-rasm. Qarshilik termometrlarini ulash sxemasi.



Shundan keyin ekvivalent qarshilik yo uzib qo’yiladi, yoki qisqa tutashtiriladi, termometr qisqichlarini qisqa tutashtirib turgan sim olinadi. Termometrning ulash simlari qarshiligi uning hisobiy (darajalangan) kiymatigacha shunday moslashtiriladi. Ammo agar ishlatish jarayonida ulash simlari temperaturasi (odatda mis simlar) darajalashdagi temperaturadan farq qilsa, unda shu simlarning qarshiligining o’zi darajalangan qiymatdan farq qiladi. Noto’g’ri moslashtirish yoki temperatura bilan birga qarshilikni o’zgartirish xatosi termometrii ulashning ikki simli sxemasi uchun o’lchov asbobining o’lchash diapazonidan qat’i nazar, quyidagi formula bo’yicha topiladi:


(1.6)
bunda ∆t—o’lchash xatoligi, °С; —ishlatish davrida liniya (ulash simla­ri) qarshiligi qiymati, Om; —liniya qarshiligining darajalangan (hisobiy) qiymati, Om S— o’lchanayotgan temperatura sohasida termometrning o’zgartish koeffitsiyenti, Om/K.

1.6-rasm. Ikki liniyali sim ulash simlarining qarshiligini moslashtirish.

Ulash simlari qarshiligining darajalash qiymatiga mos emasligidan kelib chiqadigan xatolikni kamaytirish uchun qarshilik termometri o’lchov asbobi bilan uchta sim orqali ulanadi. Termometrni ulashning uch simli sxemasi bo’yicha (1.6- rasm, b) ulash simlari termometr uchidan o’lchash shoxobchasiga, taqqoslash shoxobchasiga, ta’minlash manbaiga boradi. O’lchash va taqqoslash shoxobchalaridagi qarshilik bir xil bo’lganda o’lchash simlaridagi temperaturaning o’zgarishi xatolikka olib kelmaydi, chunki simlarning karshiligi faqat bir xil miqdorga o’zgaradi. O’lchash simlari qarshiligini moslash o’zaro juft ulash simlarini ketma-ket o’lchash yo’li bilan amalga oshiriladi.
Termometrni ulashning to’rt simli sxemasi (1.6-rasm, v) odatda, qarshilikni o’lchashning kompensatsion usulida qo’llaniladi. Bu usul ulash simlari qarshiligi o’zgarishining asbob ko’rsatishiga ta’sirini butunlay yo’kotish imkonini beradi.
Qarshilikni o’lchash uchun termometr bo’ylab tok o’tishi lozim. Bunda Joul—Lens qonuniga ko’ra issiqlik ajralib, u termometrni o’lchanayotgan muhit temperaturasiga qaraganda yuqoriroq temperaturagacha qizdiradi. Natijada uning qar­shiligi tegishlicha o’zgaradi.
Sanoat sharoitlarida o’lchash tokini shunday hisoblanadiki, natijada o’z-o’zini qizdirish hisobiga yuz beradigan xatolik 0°С dagi termometr qarshiligi 0,1% R₀ dan ortiq bo’lmaydi.
Qarshilik termometrlarining kamchiligi — qo’shimcha tok manbaining zarurligidir.
Termometrlarning va boshqa qarshilik o’zgartiruvchilarning qarshiliklarini o’lchash uchun: logometrlar, ko’prik sxemalari (muvozanatlashtirilgan va muvozanatlashtirilmagan) va kompensatsion usuldan foydalaniladi.

3-simli RTD ulanishi quyidagicha

Ikki simli va to'rt simli RTD harorat sensori ulanishi o'rtasidagi kelishuv uch simli ulanish bo'lib, u quyidagicha ko'rinadi:

Voltmetr "A" RTD va pastki simdagi kuchlanishlar yig'indisini o'lchaydi. Voltmetr "B" kuchlanishning pasayishini faqat kontaktlarning zanglashiga olib keladigan yuqori simida o'lchaydi. Agar ikkala sim ham bir xil qarshilikka ega bo'lsa, "A" voltmetri va "B" voltmetrining ishlashidagi farq RTD sensorida kuchlanish pasayishiga olib keladi:

VRTD = Vmetr(A) - Vmetr(B)

Agar ikkita qo'rg'oshin simlarining qarshiliklari mutlaqo bir xil bo'lsa (o'lchov har qanday ulanishlarning elektr qarshiligi, shu jumladan), u holda hisoblangan kuchlanish RTDdagi kuchlanishga to'liq mos keladi va qo'rg'oshin simining qarshiligi tufayli hech qanday xato bo'lmaydi. Ammo simlarning qarshiligidagi har qanday farq darhol o'lchovlarning aniqligiga ta'sir qiladi. Shunday qilib, biz uchta ulash simlari bilan RTD sxemasi ulanishning narxini pasaytirganini ko'ramiz (to'rt simli ulanishga nisbatan kabel mahsulotlarini tejash hisobiga narxi pasayadi), ammo bu ulanish sxemasidan foydalanish o'lchov aniqligiga salbiy ta'sir qiladi.

Shuni tushunish kerakki, haqiqiy 3-simli RTD dasturida ko'rsatuvchi voltmetrlar ishlatilmaydi. Amalda, RTDlar kuchlanishlarning kattaligini aniqlaydigan analog yoki raqamli sxemalardan foydalanadi va ulanish simlarining qarshiligidagi kuchlanish pasayishini qoplash uchun zarur hisob-kitoblarni amalga oshiradi. 3-simli va 4-simli sxemalarda ko'rsatilgan voltmetrlar faqat asosiy tushunchalarni ko'rsatish uchun xizmat qiladi va amaliy sxema konstruktsiyalarini namoyish qilish uchun emas. 3 simli RTD ulanishi uchun amaliy elektron sxema quyidagi rasmda ko'rsatilgan.

Har qanday 3-simli kontaktlarning zanglashiga olib keladigan asosiy cheklovini yana bir bor ta'kidlash kerak: simning qarshiligini qoplash faqat ulanish signallari simlarining qarshiliklari bir-biriga teng bo'lgandagina mumkin. Bu ishlatiladigan kabelga cheklov qo'yadi. Odatda, RTDlar bu maqsad uchun maxsus mo'ljallangan asbob kabellari yordamida ulanadi.

2.5 Qarshilik termometrlari afzalligi va kamchiliklari

Bimetalik termometrni tanlashning asosiy parametrlari:

*o'lchangan harorat oralig'i. Isitish tizimlari uchun bu odatda 0-120 daraja.
*korpus diametri. Standart - 42, 50, 63, 80, 100, 160 mm
*Uy isitish va suv ta'minoti tizimlari uchun odatda 6 yoki 10 bar.
*tana materiali - plastmassa yoki metall.
*qismlarni joylashuvi to'g'ridan -to'g'ri muhitda Ushbu variantda, termometrning gilzaga joylashtirilgan poyasi bor. Ildiz o'qi bo'ylab joylashishi mumkin - orqa tomonda termometr markazida, radiusda - novda yon tomonda joylashgan.
*yuqori termometr. Quvur yoki boshqa elementga qisqich yoki buloq yordamida ulanadi.
*Kuchli tebranish sharoitida ishlash uchun suyuqlik bilan to'ldirilgan bimetalik termometrlar ishlab chiqariladi.
*Bunday qurilmalar juda ishonchli va amaliy. Ular yuqori o'lchov aniqligiga ega. Kamchilik - bu suyuqlikka qaraganda bir oz ko'proq reaktsiya vaqti ko’proq ketib qoladi. Chidamsiz.

Narxi 150 000 so’m

Simobli termometerlar

Haroratni o'lchashda termometr havo-yerning chegara qatlamida joylashgan. Uskunada sanoat yoki qishloq xo'jaligida ishlatilganda termometr o'lchangan muhitda o'lchov bo'yicha hisoblangan harorat belgisiga botish bilan vertikal holatda o'rnatiladi. Meteorologik kuzatuvlar tuproq sirtining shoshilinch haroratini o'lchash uchun mo'ljallangan.

Simob meteorologik tuproq-chuqur termometr tuproqning chuqur qatlamlarining harorati va suv omborlarining sirt qatlamini o'lchash uchun mo'ljallangan.

Narxi 1 200 000 so’m

Imvatsion TPS qarshilikning issiqlik konveteri

Imvatsion TPS qarshilikning issiqlik konverteri 106-250 / 120-M20X1.5 / 8-C10-100M-V / -50 / 150-0
2 000 000 so'm / dona
TPS-106 - Umumiy sanoat maqsadlariga Termo - Montning uzunligi (mm) M20 1.5/8 - Tizimli muhitning oqim qismi, mustahkamlashning diametri, XU - Himoyalarni mustahkamlash materiallari 12x18t 100m-nsx
4-20 mln. Imkoniyat signallari bilan 4-20 metr, haroratning aniqligi 0.1-Terminal boshi materiallari - alyuminiy qotishma bilan konvert.
P - asosiy kalibrlari
TPS-302 ning qarshilik uchun issiqlik konvertorlari ... TPS312-EXI Nazoratli hududlarda, shu jumladan xavfli hududlarda tajovuzkor bo'lmagan tarkibiy materiallarga tajovuzkor emas, balki sirtdagi harorat, suyuq va gazsimon media o'lchash uchun mo'ljallangan.
Xulosa
Ushbu kurs ishini bajarish mobaynida, qarshilikli termometrlar haqida o’z bilimlarimni mustahkamlash bilan birgalikda, ularning ko’pgina turlari turli maqsadlarda q’llanishligini bilib oldim. Qarshilikli termometrlarning ishlash prinsiplari, tuzilishi, o‘lchash chegaralari va tarkibiy qismlariga qo’yiladigan talablar haqida chuqurroq bilib oldim. Bu termometrlarni ishlash davomiyligi, aniqlik sinflari va yo’l qo’yishi mumkin bo’lgan xatoliklarini o’rgandim. Shu bilan bir qatorda shiddat bilan rivojlanayotgan texnika va texnologiyalar zamonida qarshilikli termometrlar ham, ishlab chiqarish sohasida munosib o’rin egallab turganini takidlash lozim. Qarshilikli termometrlarni ishlab chiqaruvchi kor-xonalar ko’pgina topiladi, shular orasidan eng ishonchlisini tanlash va ishlab chiqarishda joriy etish ham bizlardan chuqur bilim talab etadi. Shu sababdan ham, bu kurs ishini bajarishda davomida olgan bilim va ko’nikmalarim kel-gusidagi o’qish va ish faoliyatimda menga katta yordam berishiga ishonaman.


Foydalanilgan adabiyotlar
1.Yusupbekov N.R., Muxamedov B.I., G’ulomov Sh.M. ‘’Техnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish.’’ –Тоshkent-2011: O‘qituvchi.
2. Yusupbekov N.R., Muxamedov B.I., G’ulomov Sh.M. ‘’Texnologik jarayonlarni boshqarish sistemalari’’ Toshkent-1997. O’qituvchi.

Internet saytlar

1. 
   www.glotr.uz
   
2. 
   www.hozir.org
   
3. 
   Uz.m.wikipedia.org
   
4. 
   www.makemone.ru