«Ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаш ва автоматлаштириш» фани маърузаларини ўқитиш технологиялари

2.1.3.1. GP - 311B (BM) markali o'zgarmas tok tortuv generatorining
tuzilishi.
GP-311B turdagi  o’zgarmas tok tortuv generatori UzTE16M, UzTE16M2,
UzTE16M3   va  TE10M(L,V)     turidagi   teplovozlarda   qo‘llaniladi.   GP-311BM
generatorlari  TE10U turidagi lokomotivlarda o‘rnatilgan. 
2.6.-rasm. GP-311B tortuv generatori
Tortuv generatori quyidagi asosiy qismlardan tashkil topgan: magnit tizimi,
yakor,   cho‘tkaushlagich   va   cho‘tkalar.   GP-311B   turdagi  o’zgarmas   tok   tortuv
generatori tuzilishi 2.7- rasmda korsatilgan. 
23

---

2.7 - rasm. GP-311B tortuv generatorining tuzilishi.
1 – asosiy qutb o‘zagi; 2 – asosiy qutb g‘altagi; 3 – ishga tushirish chulg‘ami; 4 – kirituvchi
patrubok; 5 –chulg‘amushlagich; 6 – yakor korpusi; 7 – qo‘shimcha qutb o‘zagi; 8 – yakor
chulg‘ami; 9 – qutb g‘altagi; 10 – diafragma; 11 – tenglashtiruvchi; 12 – oldingi chiquvchi
patrubok; 13 – kollektor; 14 –podshipnik shchiti; 15 –podshipnik qopqoqi; 16 – klitsalar; 17 –
mustahkamlovchi halqalar ; 18 –stupitsa; 19 – braket; 20 – tok yig‘uvchi shinalar; 21 – qopqoq;
22 – traversa; 23 – stanina
Tortuv   generatorining   magnit   tizimi   generatorda   yuqori   quvvatli   magnit
maydonini   hosil   qilish   uchun   xizmat   qiladi.   Magnit   tizimi   stanina,   asosiy   va
qo‘shimcha   qutblardan   tashkil   topgan  (2.8-rasm).   Stanina   magnit   tizimining
korpusi hisoblanadi. Stanina kam uglerodli po‘latdan tayyorlangan bo‘lib, bunday
material yuqori magnit o‘tkazuvchanlik xususiyatiga ega bo‘ladi. Tashqi tomondan
stanina panjalari bo‘lib, ular yordamida dizel osti ramasiga qotiriladi.
Lokomotivlarda   foydalaniladigan   o’zgarmas   tok   generatorlarining   magnit
tizimi ularning quvvatiga bog’liq bo‘ladi. Yuqori quvvatli generatorlar ko‘p qutbli
etib tayyorlanadi, chunki bunda generatorning o‘lchamlari va massasi kamayadi.
GP-311B tortuv generatorida 10 ta asosiy va 10 ta qo‘shimcha qutb mavjud.
24

---

2.8-rasm. GP-311B tortuv generatorining magnit tizimi:
1,8-halqalar; 2-qovurg‘a; 3-traversani o‘rnatuvchi tishli uzatma; 4- kronshteyn; 5- stanina; 6-
qo‘shimcha qutb; 7- asosiy qutb
Asosiy   qutb   o‘zaklari   yupqa  qalinligi   1   mm   bo’lgan  yuqori   magnit
o‘tkazuvchanlikga ega  E310 markali  elektrotexnik po‘lat listlardan tayyorlanadi
(2.9.   rasm).   Bir-biridan   laklanib   izolyatsiyalangan   listlardan   yig‘ilgan   o‘zakda
yaxlit   tayyorlangan   o‘zakga   nisbatan   uyurma   tok   miqdori   kam   bo‘ladi.   Listlar
parchin   mixlar   bilan   mahkamlanadi.   Qutblarning   o‘zaklari   staninaga   boltlar
yordamida qotiriladi. Har bir asosiy qutbda mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘am g‘altagi
va ishga tushiruvchi chulg‘am g‘altagidan iborat.
25

---

  
   
2.9-rasm. Asosiy qutb: 1- izolyatsiyalovchi ramka; 2- asosiy qutb chulg‘ami; 3- asosiy qutb
izolyatsiyasi; 4- asosiy qutb karkasi; 5- parchin mix; 6- asosiy qutb o‘zagi; 7- asosiy qutbni
qotirish sterjeni; 8- ishga tushirish chulg‘ami
  Mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘ami g‘altagi ko‘ndalang kesimi 1.7  x  6.9mm
o‘lchamli 105 ta mis o‘tkazgich o‘ramidan iborat. 
Ishga tushirish chulg‘ami g‘altagi ko‘ndalang kesimi 2.26 x 40mm o‘lchamli
uch o‘ramdan iborat. Dizelni ishga tushirish vaqtida ishga tushirish chulg‘amidan
qisqa muddatda katta miqdorda tok o‘tadi.