«Ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаш ва автоматлаштириш» фани маърузаларини ўқитиш технологиялари

7- Bo’lim. YORDAMCHI ELEKTR APPARATLAR
223

---

7.1. Avtomatik o'chirgichlar va saqlagichlar
Avtomatik   o'chirgichlar   o'rnatilgan   zanjirdagi   tokning   ruhsat   etilgan
qiymatidan ortganda zanjirni avtomatik ravishda uzish   va normal rejimda ushbu
zanjirlarni qo'lda ulash uchun hizmat qiladi.  
Teplovozlarda   foydalaniladigan   avtomatik   o'chirgichlar   quydagicha
tavsiflanadi. 
- qutblar soni bo'yicha: bir, ikki, uch qutbli o'z navbatida 1, 2, 3 zanjirlarni
ulash va uzish uchun ishlaydigan;
-   ajratgichini   turi   bo'yicha   (ajratgich   avtomatni   o'chirish   qurilmasi)
issiqlikdan ajratgich, elektr magnitli va kombinaciyalashgan. 
      Issiqlikdan   ajratuvchi   elementli   avtomatik   o'chirgichlarda   avtomatik
o'chirgich ishga tushirilganda uning ushlagichi yuqoriga ko'tariladi, bunda ishga
tushirish  richagi  bimetal plastinadagi   chiqiqga tiralib turganligi sababli  holatini
o'zgartirmaydi. Avtomatik o'chirgich yuqoriga ko'tarilish vaqtida ishga tushirish
richagiga nisbatan o'tkazgich richaglari holatini o'zgartiradi va cho'ziluvchi prujina
yuqoriga   harakatlanadi   va   o'tkazgich   richaglarini   ham   harakatlantiradi.
CHo'ziluvchi   prujinaga   ulangan   o'tkazgich   richaglari   kontakt   richagi   bilan
ulanganligi uchun kontakt richagi ham holatini o'zgartiradi va o'qi atrofida aylanib
ajratuvchi prujinani siqib ajraluvchi va qo'zg’almas kontaktlarni ishqalab ulaydi.
Zanjirdan   ruhsat   etilgan   tok   qiymatidan   katta   tok   o'tsa   bimetal   plastina   qizib
holatini o'zgartiradi va ishga tushirish richagini qo'yib yuboradi. Ishga tushirish
richagi holatini o'zgartirishi bilan cho'ziluvchi prujina o'tkazgich richaglarini o'ziga
tortadi va ajratuvchi prujina yordamida kontakt richagini itaradi va kontaktlarni
ajratadi. Issiqlikdan ajratuvchi elementli avtomatik o'chirgichga misol tariqasida
teplovozlarda qo'llaniladigan A 3161 avtomatik o'chirgichni keltirish mumkin.   
224

---

7.1 - rasm. A3161 avtomatik o'chirgich:
1 - asos; 2, 8 - kontakt qisqichlari; 3 - shina; 4, 11, 16, 17 - qo'zg’almas o'qlar; 5 - kontakt
richagi; 6 - qo'zg’aluvchan kontakt; 7 - qo'zg’almas kontakt; 9 - yoy so'ngdirish kamerasi; 10 -
parda devor; 12 - prujina; 13 - ishga tushirish richagi ushlagichi; 14 - ishga tushirish richagi; 15 -
o'tkazish richagi; 18 - kontakt richagi; 19-shtir; 20-bimetal plastina;  a) - o'chirgich ishga
tushirilgan; b) - avtomatik o'chirilgan holati; v) - qo'lda o'chirilgan holati.