«Ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаш ва автоматлаштириш» фани маърузаларини ўқитиш технологиялари

6.3.3. BRN - 3V turdagi kuchlanishni to'g’irlagichi.
BRN   -   3V   turdagi   kuchlanishni   rostlagichlari   yuklanishi   va   yakorining
aylanishlar   chastotasi   keng   diapazonda   ishlaydigan   yordamchi   generatorning
kuchlanishini o'zgarmas qilib ushlab turadi. 
Teplovoz   kuchlanish   rostlagichining   ishi,   yordamchi   generatorning
uyg’otish   tokini   o'zgartirishga   asoslangan.   Ushbu   regulyatorning   kuchlanishni
To’g’irlashdagi   hatoligi   75±1   V   tashkil   qiladi.   Rostlagich   o'lchash   va   rostlash
organlaridan tashkil topgan. 
O'lchash organi ko'priksimon shemada tayyorlangan bo'lib uning tarkibiga,
ST 3 stabilitronida stabillashtirilgan kuchlanish generatorning I2 chiqish qismidagi
kuchlanishi   va   VG   yordamchi   generatorning   kuchlanishini   o'zgarishi   bilan
o'zgaradigan     R2 potenciometri   bilan taqqoslanadi. Taqqoslash organi tarkibiga
T1  -T3  tranzistorlar,  ST3  -  ST5  stabilitronlar,  R2  potenciometri,  R11,  R1  -R5
qarshiliklar,     D1,   D7   diodlar   va   S1   kondensatori   kiradi.   ST   3   stabilitroni   VG
yordamchi generatorning kuchlanishini o'zgarishiga reagiruyushiy  sezgir element
sifatida   foydalaniladi.   ST4   va   ST5   stabilitronlar   esa   termokompensator   bo'lib
keladi. 
220

---

6.15. - rasm. BRN -3B ruchlanishni kontaksiz rostlagichi sxemasi:
YoG - yordamchi generator; BZD - batareyani zaryadlash diodi; BZQ - batareyani
zaryadlash qarshiligi; AB - akkumulyator batareyalari UCH – uyg’otish cho'lg’ami;
Rostlash organi tarkibiga T4 va T5 ikkita tiristorlar, D8 -D13 diodlari, ST14,
ST15,ST17 stabilitronlari, S2 - S4 kondensatorlari, R6- R9 qarshiliklari va Dr1 va
Dr2 drossellari kiradi. Yordamchi generatorning SH1 - SH2 uyg’otish cho’lg’ami
rostlovchi   organga   yuklanish   bo'lib   keladi.   Rostlovchi   organ   T4   va   T5
tiristorlardan tashkil topgan multivibrator ko'rinishda bo'ladi. Boshqaruv elementi
sifatida T4 tiristorini ochuvchi   1200 Om qarshilikga ega R6  rezistori keladi. 
Rubilnik  ulangandan   so'ng   musbat   impuls   T4   tiristorning   boshqaruv
elektrodiga yordamchi generatorning uyg’otish cho’lg’ami, va R6 rezistori orqali
beriladi va tiristor ochiladi. 
Yordamchi generator uyg’otish cho’lg’amidan tok oqib o'ta boshlaydi va R7
rezistori orqali S2 kondensatorini manbalash boshlanadi.  
221

---

T4 tiristorning yopilishi uchun T7 tiristorning boshqaruv elektrodiga musbat
impulьs   berilishi   kerak.   S2   kondensatorida   Zarayadlarning   to'planishi   va   ortib
borishi   bilan   St15   stabilitronini   teshib   o'tadi   va   T5   tristorining   boshqaruv
elektrodiga musbat impulьs beriladi va u ochiladi. 
T5   tiristorining   ochilishida   S2   kondensatori   hali   ochiq   T4   tiristori   orqali
razryadlanishi boshlanadi. Bunda T7 tiristoriga lahzali teskari qutbli kuchlanishni
berilishi   tiristorni   yopadi.   T4   tiristorining   yopilishi   bilan   S2   kondensatori
yordamchi generatorining uyg’otish cho’lg’ami va T5 tiristori orqali zaryadlanadi
va chastotasi 600Gts gacha bo'lganjarayon takrorlanadi. 
Zanjir   R   2   potenciometrining   harakatlanuvchi   qismi   orqali   shunday
rostlanadiki, yordamchi generatorning Uvg 
Kuchlanishi 75 V teng bo'lganda a -v uchastkasidagi kuchlanish qiymati  ST
3 stabilitronini teshilish kuchlanishiga teng bo'ladi va qarshiligi keskin kamayib T1
-T3 ochilishiga va T4 tiristorining ochilishini ta'minlaydi. Boshqaruv toki nolga
teng bo'lganda T4 tiristori yopiladi va uyg’otish toki kamayadi. 
Yordamchi   generatorning   kuchlanishi   a   -v   uchastkada   kamayishi   St   3
stabilitronining   teshib   o'tish   kuchlanishidan   kichik   bo'lgunga   qadar   kamayadi.
Kuchlanish St 3 stabilitronini teshib o'tish kuchlanishidan kamayganda stabilitron
qarshiligi keskin kamayadi va T1 -T3 tranzistorlar yopiladi. T4 tiristor ochiladi va
yordamchi genrator cho’lg’amidan tok oqib o'ta boshlaydi Uyog kuchlanishi ortadi
va  jarayon qaytariladi. 
Rostlagichda   yordamchi   generatorning   uyg’otish   zanjiri   parametrlariga
bog’liq bo'lgan tebranish jarayoni boshlanadi. (o'rtacha 60Gts). 
Generator   kuchlanishi   tebranish   jarayonida,   T4   tiristorning   ishga   tushgan
holati   vaqtiga   bog’liq   bo'lgan   uyg’otish   tokining   o'rtacha   qiymatini   o'zgartirish
orqali rostlanadi.  UCH cho’lg’amidagi kuchlanishning  ko'rinishi 6.15. rasm (v)
berilgan. D8, D9, D13, D16 diodlari - S2 kondensatorining o'ta zaryadlanishidan
kelib chiqadigan qayta kuchlanishlaridan T4 va T5 tiristorlarining boshqaruvchi
elektrod - katod   o'tishni himoya qilish uchun hizmat qiladi. D8 diodi bundan
222

---

tashqari T3 tranzistorining emitter - kollektor o'tishini va T2 tranzistorining baza -
kollektor o'tishini himoya qiladi. D7 diodi T2 tanzistoridan sizib chiquvchi toklarni
kamaytiradi. D11 va D12 diodlari o'z -o'zidan hosil bo'luvchi avtotebranishlarni
oldini oladi. Dr1 va Dr2 drossellari tiristorlarni komutacion impulslardan himoya
qiladi.  R9- S4 va R8 -S3 zanjirlari rostlagichning shovqinga qarshilik turg’unligini
oshiradi. 
Asosga mahkamlangan ikki panelga kuch elementlari   (T4, S2, S1, D10-
D12,   D1   va   D2),   bosma   plataga   esa   -   o'lchash   organining   elementlari
joylashtirilgan.     Rostlagich   panellari   temir   kojuh   ichiga   joylashtirilgan   bo'lib,
mahsus teshikchasi orqali R2 potensimetrining kuchlanishi korrektirovka qilinadi.