«Ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаш ва автоматлаштириш» фани маърузаларини ўқитиш технологиялари

5.7.2.4. TАLIYEVМ - 103  harorat rele datchigi.
Dizelning   moy   va   sovutish   suvi   tizimining   haroratini   avtomatik   rostlash
tizimiga kiradi. Dizeldan chiqish qismida moy va sovutuvchi suvining belgilangan
haroratida   jalyuzilarni   ochilish   signalini   beradi.   Datchik   manometrik   suyuqlik
termotizimidan tashkil topgan bo'lib silfon tub qismiga prujinalangan shtok tirab
o'rnatilgan (5.67. - rasm). 
Shtok   ikkinchi   uchi   bilan   ikki   prujina   bilan   siqilgan   o'qga   sharnirli
mahkamlangan richaklar tizimiga ta'sir ko'rsatadi.   Ikki prujina bir - biri   bilan
kinematik   vint   orqali   bog’lanadi.     Ulagich   datchik   paneliga   mahkamlangan.
Datchik korpusi termotizim bilan vintlar orqali mahkamlanadi. 
Datchik quyidagicha ishlaydi. Dizelning chiqish qismida moy va sovutuvchi
suv tizimida termotizim atrofida harorat o'zgarganida termotizim ichidagi suyuqlik
hajmi o'zgaradi. Bu o'zgarish silfonning tub qismini va tub qismiga o'rnatilgan
shtokni   harakatlanishiga   olib   keladi,   shtok   esa   o'z   navbatida   richakni
harakatlantiradi.   Richak   ikkinchi   uchi   ulagich   tugmachasiga   ta'sir   ko'rsatuvchi
195

---

richakni prujina orqali harakatlantiradi. Ulagichning elektr kontaktlari ulangandan
so'ng   kontaktlar   mos   zanjirlarni   ulab   suv   va   moyni   sovutish   tizimining
jalyuzalarini   ochish   tizimida   joylashgan   elektr   pnevmatik   apparatlar   zanjirini
ulaydi. 
5.67. - rasm.  TAM - 103 harorat rele datchigi:
1 - termotizim; 2 - shtok ; 3, 11  - prujinalar; 4 - shtucer;  5 - rele qismi korpusi; 6, 8 -
richaglar; 7 - tayanch; 9 - ulagich; 10 - shtepselli ulagich; 12 -o'q
Nazorat   qilinayotgan   muhitning   harorati   pasayganda   termotizim   ichidagi
suyuqlik   hajmi   o'zgaradi   va   silfon   tubiga   o'rnatilgan   shtok,   shtokga   ulangan
richaklar prujinalar ta'sirida dastlabki holatiga qayta boshlaydi. Ulagich kontaktlari
ajraladi va zanjir uziladi. 
Datchik rele qurilmasining konstrukciyasi releni istalgan haroratga rostlash
imkonini beradi. Buning uchun rostlash vintini soat millari bo'yicha buralsa harorat
qiymati kamayadi, orttirish uchun esa vintni soat millari bo'yicha burash lozim
bo'ladi. 
196

---

Shu tartibda rostlangan ushbu datchik relelaridan dizelni sovutuvchi suv va
moyning harorati bo'yicha belgilangan qiymatidan ortib ketsa himoya vazifasida
foydalanib generatordan yuklanishni olib tashlaydi.