«Ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаш ва автоматлаштириш» фани маърузаларини ўқитиш технологиялари

5.4.2. PK-753 Elektropnevmatik kontaktor.
 
Kontaktor lokomotiv tortuv elektr dvigatellarini tortuv generatoriga yoki
to‘g‘irlash qurilmasiga ulash uchun xizmat qiladi (5.25- rasm).
Kontaktor   pnevmatik   yuritmadan,   kontakt   va   yoy   so‘nidirish   tizimidan,
izolyatsiyalangan   panel   va   blokirovka   kontaktlaridan   tashkil   topgan.   Kontaktor
qo‘zg‘aluvchi   va   qo‘zg‘almas   kontaktlarni,   havo   tsilindrini,   elektromagnit
ventilini,   yoy   so‘ndirish   g‘altagini,   yoy   so‘ndirish   kamerasini   va   kolodkali
blokirovka barmoqlarini o‘z ichiga oladi.
PK-753B   elektropnevmatik   kontaktorining   paneliga   quyma   kronshteyn
mahkamlanadi.   Kronshteynga   yoy   so‘ndirish   g‘altagi   va   qo‘zg‘almas   kontakt
o‘rnatilgan.   Panelning   ostki   qismida   elektropnevmatik   yuritmaning   tsilindri
qotiriladi. Tsilindr ichiga shtok bilan porshen joylashtiriladi. Porshen eng chetki
chap tomonga prujina yordamida siqiladi.
Yuritmaning   shtogi   qo‘zg‘aluvchi   yordamchi   kontaktlari   bo‘lgan
izolyatsiyalovchi kolodka, murakkab shaklga ega richag bilan sharnirli bog‘langan.
146

---

5.25-rasm. PK-753 elektropnevmatik kontaktori:
1-blokirovka barmoqlari; 2- blokirovka kontaktlarining kolodkasi; 3- richag; 4- mis
shunt; 5- jipslashtiruvchi prujina; 6- qo‘zg‘aluvchi kontakt; 7- qo‘zg‘almas kontakt; 8- yoy
so‘ndirish kamerasi; 9- yoy so‘ndirish g‘altagi; 10- panel; 11- izolyatsiyalangan bolt; 12-
porshen; 13- havo tsilindri; 14- prujina; 15- shtok; 16- elektr pnevmatik ventil
Jipslashtiriruvchi   prujinali   qo‘zg‘aluvchi   kontakt   richag   bilan   sharnirli
bog‘langan. Katta tok o‘tkazuvchi qo‘zg‘aluvchi va qo‘zg‘almas kontaktlar qutbli
yoy   so‘ndirish   kamerasi   bilan   yopib   qo‘yilgan.     Yoy   so‘ndiruvchi   kamerani
mahkamlovchi   prujinali   planka   yoy   so‘ndiruvchi   shox   bilan   tugallanadi.
Elektropnevmatik ventilning g‘altagiga kuchlanish uzatilganda u ishga tushadi va
0,5 MPa bosim ostidagi siqilgan havo bosh-qarish rezervuaridan tsilindrga kirib
keladi. Siqilgan havo ta’sirida porshen prujinaning qarshilik kuchini engib, shtok
bilan o‘ng tomonga suriladi. Shtokning uchi bu holatda qo‘zg‘aluvchi kontaktlar
mahkamlangan murakkab shaklga ega richagni aylantiradi. Katta tok o‘tkazuvchi
kuch   kontakt-larining   shakli   shunday   tuzilganki,   avval   ularning   old   tomondagi
147

---

uchlari tutashadi, so‘ngra qo‘zg‘aluvchi kontakt qo‘zg‘almas kontakt bo‘ylab orqa
qismlar   tutashgunigacha   harakatlanadi.   Ya’ni   tutashish   jarayonida   prujina
tomonidan   hosil   qilinuvchi   bosim   ostida   kontakt   yuzalarini   nisbiy   sirpani-shi
amalga oshadi. 
Kontaktlarning uzilish jarayonida ulanishiga teskari jarayon sodir bo‘ladi va
eng   oxiri   kontaktning   avvaligi   uchlari   uziladi.   Richagni   aylanishida   unga
o‘rnatilgan   kolodka   ham   harakatlanadi.   Kolodkaga   qo‘zg‘aluvchi   kontaktlar
(plastinalar)   o‘rnatilgan   bo‘lib,   ular   blokirovka   kontaktini   tutashtiradi.   PK-753
kontaktorining to‘liq qismlari 5.26-rasmda ko‘rsatilgan.
5.26-rasm. PK-753 elektropnevmatik kontaktorining qismlari
Kontaktor   yoy   so‘ndirish   moslamasi   bilan   jihozlangan.   Yoy   so‘ndirish
moslamasi   katta   tok   o‘tkazuvchi   kontaktlar   uzilishida   paydo   bo‘luvchi   yoyni
puflash uchun magnit maydonini hosil qiluvchi g‘altakdan, yoyni kengaytiruvchi
yoy so‘ndirish shoxlaridan va kontaktorning metall va tok o‘tkazuvchi qismlarini
kuyishidan   himoyalovchi   yoy   so‘ndirish   kamera-laridan   tashkil   topgan.
Kontaktorda   blokirovka   kontaktlari   o‘rnatilgan.   Kontaktor   panelga   o‘rnatilgan
148

---

bo‘lib, boltlar yordamida yuqori voltli kameraning devoriga qotiriladi. 
Teplovozlarda PK753 kontaktorlarining turli modifikatsiyalari   (PK753B-
1,5,6) qo‘llaniladi. Bundan tashqari yuqorida tavsiflangan kontaktordan yordamchi
kontaktlar soni, turi va yuritma tuzilishining alohida detallari bilan farqlanuvchi
PK910 kontaktorlari qo‘llaniladi.