«Ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаш ва автоматлаштириш» фани маърузаларини ўқитиш технологиялари

5.5.4.Vaqt relesi
5.5.4.1.REV-812 vaqt relesi.
Vaqt relesi amalga oshirilayotgan jarayonning algoritmiga mos ravishdagi
elektr   sxemaning   ishida   vaqtinchalik   intervallar   hosil   qilish   uchun   qo‘llaniladi.
Rele kontakt guruhini ishga tushishi va kuchlanishni ulash yoki uzish orasida vaqt
oralig‘i saqlanishini ta’minlaydi (5.45- rasm).
5.45 - rasm. REV-812 elektromagnitli vaqt relesi 
167

---

Rele g‘altagi uzib qo‘yilganda vaqt oralig‘ini saqlanishi, o‘zakdagi magnit
oqimi   kamayishini     susaytirish   bilan   amalga   oshiriladi.   Magnit   o‘tkazgichda
o‘rnatilgan   mis   yoki   alyumin   dempferlar   magnit   maydonini   susayishini
kechiktiradi, shu sababli rele yakori zanjir uzilgandan so‘ng ma’lum vaqt yakorga
yopishgan  holatda   qoladi.   Elektr   magnit   vaqt   relesining   qismlari  5.46-rasmda
qo‘rsatilgan.
5.46 - rasm. REV-812 relesining qismlari:
1- asos; 3,10-dempferlar; 4-g‘altak; 6-o‘zak; 7- plastina; 8- yakor; 9- siquvchi prujina; 11-
magnit o‘tkazgich; 12, 14 - plankalar; 15- qaytaruvchi prujina; 16 - qo‘zg‘almas kontakt; 17-
qo‘zg‘aluvchi kontakt;  18,19- izolyatsiyalangan kolodkalar
Magnit o‘tkazuvchi rele qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchi qismlardan tash-kil
topgan. Qo‘zg‘almas qism o‘zak va alyuminli asosdan tayyorlangan ugolnikdan
iborat.  Qo‘zg‘aluvchi  qism  esa  yakordan  iborat.  Ugolnikga o‘rnatilgan  o‘zakga
168

---

dempferlar kiygazilgan. Prizmatik tayanchga nisbatan burilish imkoniyatiga ega
bo‘lgan   yakorga   izolyatsiyalangan   kolodkali   planka   mahkamlangan.   Plankada
ko‘prik turidagi qo‘zg‘aluvchi kontaktlar joylashtirilgan. Qo‘zg‘almas kontaktlar
izolyatsiyalangan kolodkaga o‘rna-tilgan shpilkalar bilan qotiriladi. Qaytaruvchi
prujina planka orqali yakorga ta’sir ko‘rsatadi. 
G‘altakga kuchlanish berilganda yakor o‘zakga tortiladi va kontaktlar elektr
toki   yo‘nalishi   o‘zgarishi   amalga   oshadi.   Bu   holatda   plastinadagi   ikki   turtkich
harakatlanib,   avvaldan   ma’lum  taranglikga   ega   bo‘lgan   prujinani   siqadi.
G‘altakning zanjiri uzilganda, g‘altakdan o‘tuvchi tok tomonidan hosil qilingan
magnit oqimi pasaya boshlaydi, natijada dempferlarda elektr yurituvchi kuch va
katta miqdorda tok hosil bo‘ladi. Bu tok hosil qilgan magnit oqimi asosiy magnit
oqimi   bilan   yo‘nalishi   bilan   mos   tushadi.   Bu  holat  relening   uzilishini   va
kontaktlarning elektr toki yo‘nalishini o‘zgartirishini kechiktiradi. 
Tutib turish vaqtida magnit bo‘lmagan prokladkani tanlab olish bilan (dag‘al
sozlash),   qayta   va   siqish   prujinalarini   tortish   (mayin   sozlash)   bilan   amalga
oshiriladi. Prokladkaning qalinligini  va prujinalarning tarangligini oshirish tutib
turish   vaqti   kamayishiga   olib   keladi.  Elektromagnit   vaqt   relelarining   texnik
ko‘rsatkichlari 5.9-jadvalda keltirilgan. 
5.9-jadval. Vaqt relelarining texnik tavsifi
Relening turi
Tutib turish vaqti chegaralarini
rostlash, sekund
Ta’minlash
kuchlanishi
Uchirish jarayonida
Shuntlash vaqtida
REV- 812
0,8-2,5
0,9-2,8
24, 48, 60, 110,
220
REV- 814
3,0-5,0
3,5-5,5
REV- 882
7,0-12
8,0-13