«Ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаш ва автоматлаштириш» фани маърузаларини ўқитиш технологиялари

3- Bo’lim. O'ZGARUVCHAN TOK TORTUV ELEKTR
MASHINALARI
3.1. O'zgaruvchan tok tortuv  generatorlari va tortuv agregatlari
3.1.1.Teplovoz sinhron generatorlarni ishlash sharoiti va tehnik tavsifаsi.i
Lokomotivlarni tortuv elektr mashinalar sarasiga kiruvchi teplovoz tortuv
generatori og’ir sharoitda ishlaydi. Tortuv generator   o'z tebranishlaridan tashqari
dizeldan va harakatlanish jarayonida lokomotiv va poezddan hosil bo'ladigan bir
marotaba va ko'p takrorlanuvchi qo'shimcha tebranishlar ta'sirida ishlaydi.
Tortuv generatorlar havo haroratini keskin o'zgarishi, ya'ni harorat     -50 dan
+40 gradusgacha, yilning issiq oylarida “O'zbekiston temir yo'llari” aktsiyadorlik
jamiyati tasaruffidagi uchastkalarda ba'zi hollarda quyosh ostida +50 gradusdan
yuqori haroratda ishlaydi.
Teplovoz   sinhron   generatorining   vazifasi   dizel   ishlab   chiqgan   mexanik
energiyani elektr energiyaga aylantirib berish. 
Sinhron   generatorlarda   kollektor   cho'tka   qismining   yo'qligi,   mashinaning
aylanuvchi   qismida   izolyaciyasi   tez   ishdan   chiqishi   mumkin   bo'lgan
cho'lg’amlarning   yo'qligi   sababli   ishonchliligi   yuqori.   Generator   rotoriga
beriladigan quvvat generator quvvatining 1,5 % tashkil qiladi, bu esa ta'mirlash
jarayonidagi   ish   hajmini   keskin   kamaytiradi.   O'zgarmas   tok   generatorlariga
nisbatan kommutaciya jarayonini yo'qligi elektr magnit yuklanishlarni orttirishga
imkon beradi. 
Generatorning og’irligi,  qimmat elektrotehnik po'lat listlar va mis simlarni
kamroq ishlatilishi, tarkibi, tayyorlanishi, qiymati qimmat bo'lgan kollektor mis
plastinalarni ishlatilmasligi evaziga kamaytirilgan.
Shu   bilan   birga   generatorning   tan   narhi   va,   foydalanish   jarayonida
ekspluatacion   sarf   -   harajatlar   o'z   navbatida   kamayadi.   Dizel   -   generator
qurilmasining   aylanishlar   chastotasini   o'zgarmas   tok   generatorlariga   nisbatan
56

---

kattaroq   qilinishi   dizel   generator   qurilmasini   og’irligini   kamaytirish   imkonini
berdi.
Sinhron   genratorlarda   mustaqil   o'q   bo'yicha   sovutish   tizimidan
foydalanilgan.   Sovutuvchi   havo   tashqaridan   olinadi   va   mahsus   filtrlarda
tozalanadi. Sovutuvchi havo generatorning dizel bilan ulangan yuritma tomonidan
yuqoridan   beriladi,   rotor   va   statorni   sovutib   rotorning   kollektor   halqalari
o'rnatilgan   tomonida   joylashgan   podshipnik   shit   qismining   yon   tomonidagi
quvurlar orqali tashqariga chiqarib yuboriladi. Sovutuvchi havoning sarfi bosim
0,15   MPa   dan   ortmagan   holda   4,45   m
3
/daq   tashkil   etadi.  GS   -   501A   markali
sinhron generatorining tehnik ko'rsatkichlari 3.1. -jadvalda ko'rsatilgan.
3.1. –jadval. 
GS - 501A markali sinhron generatorining tehnik ko'rsatkichlari.
Teplovoz seriyasi
2ТЭ116, ТEP70
Nominal quvvati, kVt
2190
Uzoq muddatli ish rejimidagi tok , A 
2350
YUqori kuchlanishda, А
1330
Uzoq muddatli ish rejimida kuchlanish, V
290
Maksimal kuchlanish, V 
535
Aylanishlar chastotasi  ayl/daq
1000
Sovutish tizimi 
Majburiy 
FIK, %
94,3
Og’irligi, kg 
6000