Ish ko’rildi va himoyaga Ilmiy rahbar: dotsеnt K. A. Samiyev ruxsat berildi” “ ” 2017 y. Kafedra mudiri f-m f. n. B. E. Niyazxanova Taqrizchi: tdtu “ Elektron aparaturalarni ishlab chiqarish kafedrasi” dotsenti O’. Sharipov

2 Bosqich «Faxmlash».

Kelinglar olingan ma`lumotlarni tekshiraylik. Bugun darsda asosiy axborot manbai siz sheriklikda ishlashingiz uchun beriladigan matn bo`ladi.

Yulduzlar osmoni– Yulduzlar va boshqa yoritgichlarni samoda ko`rinma joylashuvi. Qurollanmagan ko`z bilan kechqurun samoda 2,5 mingga yaqin yulduzni kuzatish mumkin(6-yulduz kattaligigacha), ularning ko`pi Samon Yo`li yaqinida joylashgan, haqiqatda 6000 ga yaqin yulduz ko`rinadi.

Turli davrlarda, turli xalqlarda yulduzlar osmonini turlicha printsip asosida bo`lib kelingan: eramizgacha 4-asrda 122 turkumga kiradigan 809 zta yulduz ma`lum bo`lgan;

18 asrda – Mongoliyada –237 yulduz turkumiga bo`lingan; 2 asrda – Ptolemey (“Al’magest”) –48 yulduz turkumini tasvirlagan; 15-16 asrlarda – buyuk dengiz sayoxatlari davrida – janubiy osmonda 48 yulduz turkumi tasvirlangan. 1829 yili nashr qilingan Kornel Reyss rus yulduz atlasida 102 yulduz turkumi tasvirlangan.

17-18 asrlarda ko`pgina yulduz xaritalari(atlaslari) yulduz turkumlarining nomi va chizmalarini ham tasvirlagan. Ammo 1690 yilda nashr qilingan YAn Geveliy(1611-1687, Pol’sha) atlasi saqlanib qolgan. 1922 yilda yulduz turkumlari bilan mavjud chigalliklarga barxam berilgan Xalqaro Astronomik uyushma(XAU) butun yulduzlar osmonini 88 turkumga bo`lgan va ular orasida 1928 yili aniq chegara o`rnatilgan.

Ming yillar avval odamlar osmonga qarab, yulduzlarni sanadilar va ularni xayolan turli shakllarga birlashtirdilar (turkum), ularga qadimiy ertak va afsonalar qahramonlarining, hayvonlarning va narsalarning nomlari bilan atab boshlaganlar.

Zodiakal-Ekliptika deb nomlanuvchi Quyoshning ko`rinma harakat traektoriyasi joylashgan yulduz turkumlarining nomlanishi eng qadimiy nomlanishdir.

TURKUM – Osmonning xarakterli yulduz guruhlari va uning chegarasi ichida joylashgan barcha yulduzlar sohasi.

"Yulduz turkumlari" ichida Zodiak deb ataluvchi 13 yulduz turkumi alohida ajralib turadi. Zodiak yulduz turkumlari, zodiak, zodiakal aylana(grek. ζωδιακός, «hayvon»). Unda asosan hayvon nomlari, kamroq odam va birta jism- tarozi nomi mavjud.

Zodiak belgilari 12 deb hisoblanadi. 13- ilon eltuvchi sirli. U Chayon va O`qotar turkumlari bilan qoplanadi. 12 sehrli son bo`lib, bir yil 12 oydan tashkil topganligi. Bu davrda Oy yangi oy fazasidan to`lin oy fazasiga 12 marta o`tadi. Oy fazasini bir marta to`liq o`zgarishini yil oyi deb qabul qilganmiz va u 28 dan 20 kungacha o`rtacha 29,5 sutkani tashkil qiladi.

Yulduzlarni grek harflari bilan belgilashni birinchi bo`lib Bayer o`z yulduz atlasida kiritgan. Ixtiyoriy yulduz turkumidagi eng yorug’ yulduz ‘α’ (al’fa) harfi bilan, undan xirarog’i - ‘β’ (beta) harfi bilan, so`ng - ‘γ’ (gamma) va h.k. tartibida belgilangan. Faqat bir necha turkumlarda bu belgilash yulduz ravshanligining kamayish tartibiga mos kelmaydi.

300 yaqin eng ravshan yulduzlar o`zlarining xususiy nomlarga ega, ularning aksariyatini arablar tomonidan berilgan. Arablar bu afsonaviy yulduz turkumda egallagan holatidan, mavqeidan kelib chiqib nomlaganlar. Masalan, Buzoqchaning α si Al’debaran ("Buzoq ko`zi"), orionning α si Betel’geyze ("Maxobatning elkasi"), Sherning β si - Denebola ("sher dumi") va h.k.

Greklar ba`zi yulduzlarga boshqa belgisiga ko`ra nomlaganlar, masalan Sirius (grek. "sirios" - ravshan).

Usul «INSERT».

Matnni o`qilishiga qarab belgilash. Siz matnni o`qish davomida maydonlarga belgilar qo`yasiz:

«V» –men buni bilganman

«-» – boshqacha o`ylagandim

«?» – bilmayman, savolim bor

«+» – bu men uchun yangilik, bu haqda ko`proq bilishni xoxlayman.

Fizkul’tminut.

Men so`zlarni aytaman:

Agar u turkumlarga tegishli bo`lsa – o`ng qo`lni ko`tarasiz;

Agar u sayyoralarga tegishli bo`lsa – chap qo`lni ko`tarasiz;

Agar yulduz nomlanishiga tegishli bo`lsa – ikkala qo`lni ham ko`tarasiz;

Agar sanab o`tilganlarga aloqasi bo`lmasa- bosh chayqaysiz.

Quyosh, Sher, Vodoley, Merkuriy, kometa, Venera, Al’tair, Al’debaran, asteroid, Andromeda, Orion, Er, Oy.