Иш д а ф т а р и факултет Курс гуруҳ

15-мавзу: Aлифатик циклик бирикмаларнинг тиббиётда қўланиладиган ҳосилалари таҳлили. Ментол, валидол, камфора, бромкамфора, терпенгидрат.
МИНИСТЕРСТВО ЗДРАВООХРАНЕНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ


AЛИФАТИК ЦИКЛИК БИРИКМАЛАРНИНГ ТИББИЁТДА ҚЎЛАНИЛАДИГАН ҲОСИЛАЛАРИ ТАҲЛИЛИ. ТЕРПЕНЛАР

Молекула тузилиши икки ёки ундан ортиқ тўйинмаган углеводород изопрен қолдиғидан иборат ва (С₅Н₈)_n, умумий формулага эга бўлган турли табиий бирикмалар терпенлар гуруҳини ташкил қилади. Умумий формуладаги п-нинг қиймати, яъни изопрен қолдиғинингсони 8 гача бўлади.

Маълум қоида бўйича ўзаро бириккан изопрен қолдиғининг сони иккитадан ортиқ бўлган очиқ ва ёпиқ занжирли бирикмалар политерпенлар гуруҳини ташкил қилади. Уларга (C₅H₈)₃ умумий формулага эга бўлган сесквитерпенлар, (C₅H₈)₄ формуладан иборат дитерпендар (С₅Н₈)₆ умумий формуладаги тритерпенлар ва ундан ҳам юқори молекула массасига эга терпенлар киради. Таркиби иккита изопрен қолдиғидан иборат, C₁₀H₁₆ умумий формулага эга бўлган очиқ ёки ёпиқ занжирли монотерпенларнинг кислород сақлаган ҳосилалари (терпеноидлар), жумладан уларнинг гидроксил, альдегид ва кетон каби функционал гуруҳлар сақлаган бирикмалари (ментол, терпинеол, барнеол, камфора, цитраль ва бошқалар) тиббиёт ва халқ хўжалиги соҳаларида кенг қўлланади, Улар кўп миқдорда игнабаргли қарағай дарахтининг шарбати ва смоласи ҳамда кўпчилик бошқа ўсимликларнинг турли қисмларидан олинадиган эфир мойларида учрайди.
М асалан, қарағай дарахтининг ширасидан олинган скипидар таркибининг 95% дан ортиғини С₁₀Н₁₆ умумий формуладан иборат тўйинмаган циклик терпенлар ва унга ўхшаш углеводородлар ташкил қилади. Улардан пинен, дипентен, камфенлар энг муҳим ва катта амалий аҳамиятга эгадир.

Пинен Дипентен Камфен

Терпенлар ўзларининг кимёвий тузилишларига кўра қуйидаги гуруҳларга бўлинади.

1. 
   Таркибида иккита ва учта қўш боғ сақлаган алифатик қатор терпенлар
   
2. 
   Моноциклик терпенлар
   
3. 
   Бициклик терпенлар
   
4. 
   Трициклик терпенлар
   

Терпенлар тиббиётда сиртдан антисептик, таъсирловчи, балғам кўчирувчи дори сифатида ўткир ва сурункали юрак иш фаолияти сусайишида, пневмония хасталигида нафас олиш қийинлашган ҳолларда, стенокардияда, неврозда ва қайт қилишга қарши (ва бошқа касалликларда) қўлланади.
Моноциклик терпенлардан тиббиёт эҳтиёжлари учун ментол ва валидол, бициклик терпенлардан эса камфора, бромкамфора, сульфокамфора кислота ва унинг новокаин билан бўлган қўш молекуляр бирикмаси – сульфокамфокаинлар ишлатилади.