Isajon Sulton hayoti. Isajon Sulton ijodi

“avom ham olim ham soʻz aytdi” jumlasida yana-da tiniq mantiqqa duch kelamiz. Oddiy avom soʻzi zaif, olimniki salmoqli ekanligi tafakkur darajalarini chamalab kelayotgan personaj ruhiyatini yanada kengroq inkishof qilishga kalit vazifasini oʻtaydi. Shu oʻrinda bilim toʻgʻrisida gapirgan adib Jon Golsuorsi haq. U aytadi: “Asrimizning xatarli tomoni bizning nodon boʻlib qolishimizda emas, balki bizning oʻylash-oʻylanish qobiliyatini yoʻqotib borayotganimizda. Oldimizda turli-tuman vazifalar borgan sari koʻproq koʻndalang boʻlib bormoqda, lekin biz krossvordlarga yoki detektiv romanlardagi jumboqlarga topgan yechimlarimizdan tashqari hayot oldimizga qoʻygan savollarga javob bera olamizmi? Javob bersak ham, toʻgʻri javoblarimiz borgan sari kamayib ketmoqda. Biz borgan sari osonroq va joʻnroq narsalarga moyillik bildiramiz. Ammo bilimga olib boradigan yengil yoʻl hamisha eng olis yoʻl boʻlib chiqadi. Oʻzimiz mustaqil ravishda erishadigan bilimimiz har narsadan qadrliroq va mustahkamroq boʻladi”.
Jol Golsuorsi talqinida muhokama zalvori koʻzga tashlanadi. Yaʼni, “Ozod” fikrlovchi inson uchun borliqning universal modelini koʻz oʻngiga keltirish, olamning yaralishi, odamning xatolari, narsa va maxluqotlarning unga boʻysundirilishi, qalb hamisha hayrat va hayajon ogʻushida ikkilanishi kabi xususiyatlar jamuljami boʻrtib koʻrinadi. Bu tushuncha tadrijida “akslar falsafasi” yaxlitlik kasb etadi. Jon Golsuorsining “… bilimga olib boradigan yengil yoʻl hamisha eng olis yoʻl boʻlib chiqadi”, degan fikri romandagi ramziy ishoralarni teran anglab yetishga zamin hozirlaydi:
“Xatolar va adashishlar… Agar xato qilmasaydim, bugun bunday boʻlmas edi deb oʻylaydi u. Hayotimda bir nechta katta xatolarga yoʻl qoʻydim. Oʻsha xatolarimu gunohlarim voqealarga aylanib, hayotimni oʻzgartirib yubordi. Baʼzan natijani koʻramanu sababini topolmayman, lekin bu natija oʻsha – oʻzim hosil qilgan sabab tufayli bunyod boʻlganini bilaman. Qaniydi ortga qaytsam, qaniydi oʻsha xatoniyu gunohni sodir qilgan manzilga yetib borsam! Qaniydi moʻjiza yuz bersayu aynan oʻsha yerdan – xato sodir boʻlgan hayotimni yana boshlasam… bugungi kunim boshqacha boʻlmasmidi… deb xayol qiladi bu kishi.”
Pushaymon va afsus yomon narsa. U hech nimani oʻzartirmaydi. Koʻzni yoshlantiradi, dilni achchiqqa toʻldiradi, xoʻrsiniqlar paydo qiladi. Ular odamning qalbida ilon singari yashaydilar. Kishi oʻz pushaymon va afsuslarini hech kimga aytmaydi, hatto yonginangizda umr kechirib yurgan kishining qalbidagi turfa pushaymonlaru afsuslardan bexabar… bir kuni, mana shunday bahor kechasida, qiygʻos gullagan oʻrik ostida… oʻpkasi toʻlib ketganini sezib qolasiz. Ulkan gavdali bu kishi yosh boladay hiqillab yigʻlaydi. Koshkiydi u xatolarni qilmasaydim… koshkiydi daqiqalarim qiymatini, yaqinlarim qadrini oʻshanda bilsaydim degan armon koʻz yoshlarini paydo qiladi”.
Mazkur lavhada oʻz taqdiridan nolib