Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a a o

1.3. Buxgalteriya hisobining predmeti va metodi
Har bir fan kabi “Buxgalteriya hisobi1' fani ham o ‘zining 
o ‘rganadigan predmeti va uni o ‘rganishda barcha fanlarga 
qoilaniladigan umumiy metodlardan tashqari maxsus metodlarga 
ham egadir. Buxgalteriya hisobining predmeti unda hisobga olina- 
digan obyektlar iqtisodiy mazmuni asosida belgilanadi.
Buxgalteriya hisobi har bir korxona, tashkilot, muassasa, 
uyushmalarda yuritilib, ulaming x o ‘jalik faoliyatini to ‘liq yor- 
itib beradi. Xo jalik faoliyatini amalga oshinsh uchun esa albat- 
ta, x o ‘jalik m ablag‘lariga, ulaming tashkil topish manbasiga ega 
bo‘lishlari zam r bo'ladi hamda albatta turli x o ‘jalik jarayonlari 
orqali bu maqsadga erishadilar. Shunday qilib, umumiy ta’rifni 
quyidagicha berish mumkin:
Buxgalteriya hisobi - xo‘jalik yurituvchi subyektlaming 
x o ‘jalik m ablag‘lari va ulaming tashkil topish manbalarini, ular- 
ni x o ‘jalik jarayonlari natijasida o ‘zgarib borishlarini yoppasiga, 
uzluksiz, qonun- qoidalarga asosan hujjatlarda to ‘liq, aniq, to ‘g 'ri, 
o ‘z vaqtida aks ettirib boradi. Buxgalteriya hisobi bir korxona 
m a’lumotlari bilan chegaralanmaydi, sabab, ulaming hisobotlari 
tegishli tashkilotlarga belgilangan m uddatlarda yig‘ilib, jam lanib, 
butun x o ‘jalik bo‘yicha m a’lumotlar olinadi, natijada ular faoliyati 
ustidan nazorat va boshqaruv olib boriladi.
Korxonalar va m uassasalarda yuritiladigan buxgalteriya hisobi 
0 ‘zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to ‘g ‘risida»gi 
Qonunga asoslanib olib boriladi. Korxonalar buxgalteriya hiso­
bi shu korxonalar faoliyatini uzluksiz, yoppasiga kuzatib, huj- 
jatlashtirib, olingan m a’lumotlami baholash orqali schyotlar 
tizimida ikki yoqlama yozuv yordamida aks ettiradi ham da hisob
20

---

m a’lumotlari haqiqiyligini inventarizatsiya yordamida tekshirib, 
aniq va to ‘g ‘ri hisob m a’lumotlari asosida buxgalteriya balansi va 
hisobotlarini tuzadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiyotda turli mulkchilik 
shaklidagi subektlar erkin faoliyat yuritishlari uchun qabul qilingan 
0 ‘zbekiston Respublikasining “M ulkchilik to‘g ‘risida”gi, «Tadbir- 
korlik faoliyati erkinligining kafolatlari to ‘g ‘risida»gi va boshqa 
qonunlar islohotlar rivoji uchun xizmat qilib kelmoqda. Buxgalteri­
ya hisobi ushbu korxonalam ing mulki va ulam ing harakatini, ular- 
dan oqilona foydalanish holatlarming maxsus usullarini q o ilag an
holda hisob hujjatlarida aks ettirib boradi.
Buxgalteriya hisobi iqtisodiyotdagi har bir korxona, tash- 
kilot, muassasa, uyushmalarda yuritilib, ulam ing xo ‘jalik faoli- 
yatini to ‘liq yoritib beradi. jam lanib, butun iqtisodiyot b o ‘yicha 
m a’lumotlar olinadi, natijada ular faoliyati ustidan nazorat va 
boshqaruv olib boriladi. Korxona, tashkilot, muassasa, uyushma­
larda buxgalteriya hisobi 0 ‘zbekiston Respublikasining “Buxgal­
teriya hisobi to ‘g ‘risida”gi Qonuniga (yangi tahriri) asoslanib olib 
boriladi. Korxonalar buxgalteriya hisobi shu korxonalar faoliyatini 
uzluksiz, yoppasiga kuzatib, hujjatlashtirib, olingan m a’lumotlami 
baholash orqali schyotlar tizimida ikki yoqlam a yozuv yordamida 
aks ettiradi, ham da hisob m a’lumotlari haqiqiyligini inventarizatsi­
ya yordamida tekshirib, aniq va to ‘g‘ri hisob m a’lumotlari asosida 
buxgalteriya balansi va hisobotlarini tuzadi.
Xorijlik olimlar qarashlariga k o ‘ra, “buxgalteriya hisob - 
xo‘jalik yurituvchi subekt faoliyati to ‘g ‘risidagi axborotlami 
o ‘lchash, qayta ishlash va etkazib berish ham da foydalanuvchilar- 
ga cheklangan reserslar b o ‘yicha mavjud muqobil echimlardan eng 
maqbulini tanlash imkoniyatini yaratish tizim i” 10 hisoblanadi. Ba- 
yon etilganlar asosida fanning predmeti to‘g ‘risida quyidagi ta ’rifhi 
keltirish mumkin.
Buxgalteriya hisobining predmeti - korxonaning x o ‘jalik 
mablag‘lari va ulaming tashkil topish manbalarini, ulaming xo‘jalik