Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a a o

Binolar uchun hisoblangan
: amortizatsiya
143
Badiiy ishlar uchun mukofot
412
Badiiy 
uchun
ishlar uskunallar
144
Xarajatlar xodmilar ish haqi
511
Kommunal xarajatlar
512
Telefon xarajatlari
513
Ijara xarajatlari
514
Badiiy 
ishlar 
uskunalar
hisoblangan amortizatsiya
145
Sug‘urta xarajatlari
515
Badiiy 
material
ishlar xarajatlari
516
Kanselyari xarajatlari
517
Binolar
amortizatsiya xarajatlari
51S
Ofis uchun uskunalar
146
Badiiy 
uskunalar
amortizatsiya xarajatlari
519
Ofis 
uskunalariga
hisoblangan am oitizatsiya
147
Oiis uskunalar amortizatsiya
xarajatlari
520
4.6.1.-chizma. AQSH kichik biznes subyektlari schetlar rejasi21
AQSHlarida schetlar (account) firmalar xo'jalik faoliyati va 
m ablaglari, ularning manbalari to ‘g‘risidagi axborotlami jam lav- 
chi hamda saqlovchi buxgalteriya hisobi asosiy tizimi hisoblanadi. 
Har bir aktiv turi, passiv, capital, daromad va xarajatlar uchun alo­
hida schot ochiladi. Shetlarning soni firmanmg ish hajmi katta yo-
:i В N i d i / . H. Anderson. D. K o ld m ell "Princiblcs o f Accounting" nomli qo ih inm a si .
М.Финансы и экономика. 21)1)4 г.
107

---

ki kichikligiga b o g iiq . Kichik firmalar kamroq, katta firmalar esa 
k o ‘proq schetlar ochadi. Ushbu schetlar raqamlangan va tartibga 
solingan holdagi jam lanishi schetlar rejasi (chart o f accounts), deb 
ataladi.
Aktivlar schetlari (asset accounts) moddiy boyliklam i 
ko‘payishi yoki kamayishini ifodalaydi. Masalan, “ Kassa” (Cash) 
schetida firma kassasi va bankka topshiriladigan naqd pullar, poch- 
ta jo ‘natmalari, cheklar, kassa apparati, styflardagi pullar nominal 
q iy m a tid a h is o b g a
olinadi. “Olinadigan schetlar” (Accounts Recev- 
a b le ) scheti xaridorlami yozma va o g ‘zaki majburiyatlariga asosan 
j o ‘natilgan tovarlar, k o ‘rsatilgan xizmatlarni hisobga olish uchun 
m o ‘ljallangan. Qarz tovarlar j o ‘natish va xizmatlar k o ‘rsatilganda 
schetda ko‘payish, tovarlar hamda xizm atlar uchun m ablag‘ kelib 
tushganda kamayish sodir b o ia d i.
“Yer” (Land) schetida firma asosiy faoliyatida foydalaniladi - 
gan yerlami sotib olish va sotish bilan b o g iiq xo'jalik jarayonlari 
hisobga olinadi.“U skunalar” (Equipment) scheti har bir turdagi ji- 
hozlar uchun alohida ochiladi. “Passiv’ia rn i hisobga oluvchi schet- 
larda (liability accounts) firma m ajburiyatlam ing ko‘payishi va ka­
mayishini hisobga olinadi. “K apital’ ni hisobga oluvchi schetlar 
(ow ier’s equity accounts) firma o ‘z mablagiarini hisobga olish uc­
hun m oijallangan.
“Daromad” va “Xarajat’iarni (revenue and exspense accounts) 
hisobga olishga m oijallangan schetlar firmaning hisobot davri- 
dagi daromadlari va xarajatlarini jam lab boradi. Ushbu schetlar 
m a iu m o tlan asosida firmaning “Foyda va zararlar to ‘g‘risidagi” 
hisoboti to idiriladi. Har bir schet o ‘z nom iga ega b o ia d i, lekin 
turli firmalarda schetlar nomlari turlicha b o iis h mumkin.
Rossiya Federatsiyasining22 va mamlakatim iz schetlar tizim i­
da o ‘zaro yaqinlik mavjud b o isa -d a , alohida o ‘ziga xosliklar ham 
mavjud. Buxgalteriya hisobini yangi iqtisodiy sharoitda to'g 'ri 
yuritishni tashkil etish maqsadida Rossiya Federatsiyasi Moliya
” Г .Н .А л е к с е е в а . Т е о р и я б \ х г а т г с р с к о г о у ч е т а . У ч е б н о е п о с о б и я . Т а м б о в . Т Г Т У . 
20 0 4
108

---

vazirining b uy rug l bilan 2001-yil 1-yanvardan yangi schetlar re- 
jasi joriy etildi. Joriy etilgan schetlar rejasiga muvofiq schetlar 8 ta 
guruhga boTingan (4.6.2.-chizma).
Bulardan tashqari balansdan tashqari schetlar ham mavjud 
bo‘lib, ularda korxonaga ta’alluqli b o ‘lmagan, lekin vaqtincha foy- 
dalanishida b o ‘lgan mablag‘lar oddiy usulda hisobga olib borila­
di. Korxonalar schetlar rejasidagi barcha schetlam i ishlatmaydi. 
Shuning uchun ular ishchi schetlar rejasi tasdiqlab oladilar. Mam- 
lakatimiz schetlar rejasidan farqli ravishda Rossiya Federatsiyasida 
schetlar ikki raqamli b o ‘ladi.