Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a a o

Tavanch iboralari:
Baholash, b osh lan g‘ich qiymat, eskirish sum m asi, xarid bahosi, bozor
bahosi,haqiqiy baho, FIFO, LIFO, A V EC O , qiymat, pul o lch o v birligi, xara­
jatlar, «M ahsulot (ishlar, xizm atlar) ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarin-
m g tarkibi hamda m oliyaviy natijalami shakllantirish tartibi to ‘g ‘risida»gi ni-
zom , kalkulatsiya, m ahsulot tannarxi, foyda, zarar, ishlabchiqarish xarajatlari,
davr xarajatlari.
M avzu yuzasidan nazorat savollari va topshiriqlar:
1. B aholash nima?
2. Baholashning aham iyati nimalardan iborat?
3. Baholash usullari qanday?
1 3 8

---

4. B aholash kim tom onidan am alga oshiriladi?
5. Baholashda qoMlaniladigan o 'lc h o v birliklarini ayting.
6. B uxgalteriya hisobida baholash qay­
si o 'lc h o v birligida am alga oshi riladi ?
7. 
Q aysi xususiyatlarga qarab baholash turlari q o ‘llaniladi?
8. K alkulatsiya deb nim aga aytiladi?
9. K alkulatsiyaning aham iyati nim adan iborat?
10. Tannarx deb nim aga aytiladi?
11. Tannarx bilan baholashning qanday b o g 'liq tom onlari mavjud?
12. Xarajatlam i guruhlashda uslubiy a so s b o ‘lib nim a hisoblanadi?
13. «M ahsulot (ishlar, xizm atlar) ni ishlab chiqarish va sotish xarajat larin-
ing tarkibi hamda m o liyaviy natijalam i shakllantirish tartibi to ‘g ‘risida»gi nizom
qachon v a kim tom onidan tasdiqlangan?
14. Xarajatlarning qanday turlari mavjud?
139

---

V II BOB. BU XG ALTERIYA H ISO B IN IN G R EG ISTR -
L A R I VA S H A K L L A R I
7.1. Hisob registrlarining mohiyati va ahamiyati
Hisob registrlari «registrasiya» so‘zidan olingan bo‘lib, bux­
galteriya hisobi yozuvlarini ro ‘yxatga oluvchi hujjatlar degan 
m a’noni anglatadi. Buxgalteriya hisobi korxonalar faoliyatini 
yoppasiga, uzluksiz hisobini olib borar ekan, bunda hujjatlashtirish 
ahamiyati yuqoridir. Kuzatish natijasida olingan m aiu m o tlar dast­
labki hujjatlarda aks ettirilib boriladi, so‘ngra shu dastlabki hujj­
atlar har tomonlama tekshirilib, buxgalteriyaga qabul qilinadi. Tek­
shirib qabul qilib olingan dastlabki hujjatlar asosida buxgalteriya 
provodkalari amalga oshiriladi. Tabiiyki, bu buxgalteriya provod- 
kalari ham hujjatlashtirilishi shait. Buning uchun buxgalteriya hi­
sobi registrlarining m a’lumotlaridan foydalaniladi.
Buxgalteriya hisobi registrlari - jum allar, vedomostlar, kito- 
blar va tasdiqlangan blankalardir. Hisob registrlarining aham iya­
ti shundaki, ularga schyotlarda tegishli k o ‘rsatkichlar aks ettirila­
di, umumlashtiriladi, oy oxiriga qoldiqlar aniqlanadi va umuman, 
xo‘jalik m ablagiari ham da ulaming tashkil topish manbalari bilan 
b o g iiq m a’lumotlar aks ettirib boriladi.
Hisob registrlari m a’lumotlari oy oxirida umumlashtirilib, ko­
rxonalam ing balans va hisobotlarini tuzishda asos hisoblanadi. De­
mak, hisob registrlaridagi m a’lumotlaming n ech o g lik o ‘z vaqtida 
to"g‘ri va aniq rasmiylashtirilishi nafaqat korxonaning o ‘zi uchun, 
balki uning balans ham da hisobotlaridan foydalanuvchilar uchun 
ham ahamiyatli ekan.
Korxonalam ing buxgalteriya balansi va hisobotlaridan esa 
quyidagilar foydalaniladilar: korxonaning ichki boshqaruvi; bank 
muassasasi; soliq inspeksiyasi; yuqori tashkilot; kreditorlar; aksi- 
yadorlar; ta’sischilar va boshqalar.
140

---

Yuqorida sanab o ‘tilgan bank m uassasasi, soliq inspeksiyasi, 
yuqori tashkilot, kreditorlar, aksiyadorlar, ta ’sischilar va boshqalar 
tashqi foydalanuvchlar deyiladi.
Buxgalteriya yozuvlarining turliligi, hajmi har xilligidan kelib 
chiqib, ular aks ettiriladigan hisob registrlari ham turlichadir.