Irrigatsiya va melioratsiya

1-ekin dalasi ichida oqimni boshqarish chegarasi; 

---

236 
va tubida sizot suvlari yer satxiga qalqib chiqqan doimiy yoki muvaqqat irmoq 
xosil qiluvchi va vodiyga borib tutashadigan, gidrografik tarmoqlardan oqova 
suvlarni qabul qiladigan keng maydonlar xisoblanadi. 
Jarliklar, katta oqova suvlarning bir oqimga tuplanib, yuvilgan tuproqlarni 
olib chiQib ketilgan chuqurlashgan yulakdir. Ular qirgoq va tub jarliklarga 
farqlanadi. Qirgoq jarliklari oqim suvlari tomonidan yon tomonga shakllangan 
yonbosh eroziya, tub jarliklar suv oqimi yunalishi buyicha tik yunalishda 
shakllangan va chiziqli eroziya nomi bilan ataladi. 
Irrigatsiya eroziyasi
oqibatida suv yuvib ketgan tuproqlarda chirindi, oziq 
moddalari mivdori kamayadi, fizik xossalari, mikrobiologik faoliyati va boshqa 
omillari yomonlashadi, bu esa tuproq unumdorligining va hosilning kamayishiga 
hamda xosil sifatining yomonlashuviga olib keladi. Irrigatsiya eroziyasining asosiy 
xosil bulish sabablari: 
-
sugorish usulining notug’ri tanlanishi; 
-
qabul qilingan sugorish texnikasi elementlariga rioya etmaslik; 
-
loyihalash jarayonida qabul qilingan cheklanishlar (suv tezligi va x.k.) ning 
qurilish jarayonida va foydalanishda buzilishi xisoblanadi. 
Sugorishda suv eroziyasining xosil bulishi, asosan, tuproqning yuvilishi 
xisoblanadi. Yuvilish tuproqning mexanik tarkibiga qarab, asosan, suv tezligi 
qiymati buyicha belgilaniladi. Mexanik tarkibi yengil tuproqlar xamda usimlik 
bilan qoplanmagan yoki xaydalgan tuproqlar eroziyaga moyil xisoblanadi. Bu 
tuproqlar uchun yuvilish tezligi qiymatlari mavjuddir. Sugorish dalalarida yer 
nishabligi 1-2
0
dan ortganda yuza eroziyasi xosil bula boshlaydi. Bu eroziya 
jarayoni sugorish texnikasi elementlariga rioya etilmaganda kuchayadi, ya’ni 
egatga beriladigan suv sarf qiymati me’yoridan ortganda yoki sun’iy yomgir 
jadalligi tuproqning suv shimuvchanligidan ortganda 
(R > V
) vujudga keladi. 
Sugorish tarmoqlarida (asosan tuproq uzanlilarda) xaqiqiy suv tezligi 
V
x
ning 
uzanni yuvilish tezligi