Irrigatsiya va melioratsiya

11.8.
 
Suv eroziyasiga qarshi kurash tadbirlari 
Suv eroziyasini oldini olish va qarshi kurashda quydagi tadbirlar qo’llaniladi 
1. Agro-o’rmon melioratsiyasi (ixota daraxtzorlari barpo qilish). 
2. Agromeliorativ tadbirlar (erga to’gri ishlov berish, chorvo-mollarini tarib 
bilan boqish, ximoya almashlab ekishni joriy qilish). 
3. Gidrotexnik tadbirlar (terrassalar, loyqa va tosh to’sar inshoatlar suvni 
qochirish tarmoqlarini qurish), jarliklarni ximoya qilish inshoatlarini barpo qilish. 
Shamol eroziyasi O’zbekistonnning tekislik qismida cho’l va saxro 
mintaqalarida tarqalgan. 
Shamol ta’siri keng front bo’ylab nomayon bo’ladi va tuproqning ustki 
chirindili va oziqa moddalariga boy unumdor qatlamiga uchirib ketadi. SHu bilan 
birga shamol ta’sirida ekilgan uruglar xam uchiriladi yoki usti ochilib unib 
chiqishga yaroqsiz bo’lib qoladi, o’suv davrida esa barg va poyalarini shikastlaydi 
gullash jarayoniga kuchli ta’sir ko’rsatadi. 
Shamol eroziyasi ko’proq yengil tarkibli tuproqlarda kuzatiladi. SHamol 
eroziyasi shamolning tezligiga bogliq bo’ladi. Agar shamol tezligi 4-5 m/sek 
bo’lganda kuchsiz, 5-15 m/c bo’lganda o’rtacha, 15 m/c dan ko’p bo’lganda kuchli 
eroziya xisoblanadi. 
Bu tadbirlarning asosiylari yuqorida qayd etilgan tashkiliy-xujalik, 

---

235 
agrotexnik, urmon meliorativ va gidrotexnik tadbirlar hisoblanadi. 
Yonbag’irlar ikki texnologik guruxga bulinadi (10-rasm). Birinchi texnologik 
gurux maydonlarida texnik ekinlar ekilsa, ikkinchi gurux maydonlarida tuproqni 
himoya qilish tadbirlari amalga oshiriladi. Birinchi gurux ekin maydonlari 
chegaralarida himoya daraxtlari ekilgan tuproq devorli yul hosil qilinadi. Ikkinchi 
gurux dalalari chegaralarida himoya daraxtli bir dambali tepa kanallari hosil 
qilinadi. 
Suv ayrgich zonasida suv eroziyasiga uchragan maydon ko’zga yaqqol 
tashlanmaydi. Bu maydon tarkibiga suv ayirrich va unga tutash, nishabligi 3
0
gacha 
bulgan maydonlar kirib, bu yerlardagi asosiy eroziyaga qarshi tadbirlar 
qurg’oqchilikka, quruq va chang buronli shamollarga qarshi qaratilgan buladi. 
 
tabiiy yonbagir yer maydonlari tushuniladi. Ular quyidagi turkumlarga: 
pastliklar, jarliklar, lalmi yerlar, balkalar va vodiylarga farqlanadi. 
Pastliklar bulib qirgoqlari aniq shakllanmagan ancha qiya, suvli yerlardagi 
jarlik qirgoqlari aniq shakllangan, lalmi yerlardagi jarliklarning qirgogi esa tik 
tushgan, balkalar qirgoqlari bir-biriga uxshashroq bulgan, ostki kengligi ancha katta 
11.8.1-rasm. Yonbag’irning buylama qirqimi: