Irrigatsiya va melioratsiya

1
- kanalning quruq qiyaligi; k - dambaning eni
;

---

121 
1 - berma; b – kanal tubining eni.  
G 
a-yarim qazma-yarim to’kma; b-to’liq to’kma; v- yon bag’ir; g-chuqur 
qazma kanallar 
5.7.2-rasm. Kanalning ko’ndalang kesim ko’rinishlari 
Ko’tarma qirqimlar 
(to’liq to’kma ko’rinishdagi) kanalni tabiiy 
pastliklardan o’tishida, rezerv (zaxira)lardan olinadigan tuproqlar hisobiga quriladi 
(6.9..2.b-rasm). Ushbu konstruktsiya kanal trassasi nishabsiz yoki past relefli 
yerlardan o’tganda suv sathini sug’orish maydon yer sathidan baland ushlab turish 
uchun qabul qilinadi. Bunda kanalning tashqi dambasini yer bilan tutash 
nuqtasidan tashqi rezerv qirg’og’igacha bo’lgan masofa rezerv chuqurligi 0,5 
m gacha bo’lganda 1,5 m dan, 0,5 m dan ko’p bo’lganda – 3 m dan kam 
bo’lmasligi kerak. Rezervda to’plangan sizot suvlari maxsus tashlama tarmoqqa 
tashlanadi. 
Sayoz qazilma
qirqimlar kanallarning salt qismini qurishda, ulardagi suv 
satxi sug’oriladigan yerlarning satxidan baland bo’lishi talab qilinmaydigan 
xollarda qo’llaniladi.
Qiyaliklardagi (
yonbag’irdagi
) kanallar
ning pastki dambalarini “tishlar” 
bilan mustaxkamlash va yuqori qismida qiyaliklardan tushayotgan suv oqimlarini 
ushlab qolish uchun yig’uvchi “kanava”lar quriladi (11.1.2 v-rasm). Kanal trassasi 
yonbag’irdan o’tganda yonbag’ir qiyaligi 20
0
gacha bo’lganda, sug’orish 

---

122 
kanalining ko’ndalang kesimidagi tezlashtirilgan suv sahi kanal yon devorining yer 
belgisi bilan kesishgan joyidan loyihalanadi. Kanal dambasining mustahkamligini 
oshirish maqsadida dambaning yer sathi bilan tutash joylari zinasimon qilib
loyihalaщ maqsadga muvofiq hisoblanadi. 
Kanalning xizmat qilish maydoni, suv o’tkazuvchanlik qobiliyati va 
kanallarni loyixalash me’yoriy xujjatlariga asosan bermalar qurish eni aniqlanadi. 
Yonbag’irning yuqori tomonida eni kamida 1 m li berma hosil qilinadi. 
Yonbag’ir qiyaligi 20
0
dan ko’p bo’lganda kanalning ko’ndalang 
kesimi to’liq qazma ko’rinishda o’tishi va yonbag’irning yuqori tomonidagi hosil 
qilingan bermaning eni 3 m dan kam bo’lmasligi kerak. 
Qazma ko’rinishdagi kanallar. Bu shakldagi kanallar sug’orish tarmog’idagi
suv sathining yer sathiga nisbatan baland bo’lishi shart bo’lmagan, kanal nishabi 
mahalliy yer nishabidan kichik bo’lgan hollarda hosil qilinadi. 
Chuqur qazilma
qirqimlar bosh kanallarning boshlanish qismlarida 
qo’llanilib, qiyaligi)ning har 4-6 metrida eni 2-3 metrlik bermalar quriladi. 
Kanal chuqur qazma ko’rinishida loyihalanganda (6.9..2 g.-rasm), kanal 
qirg’oqlarini tasodifiy deformatsiyadan himoyalash va mexanizmlar yordamida 
kanallarga ishlov berish nuqtai nazaridan ularning chetida bermalar hosil qilinadi.
Bermaning eni 1 m dan kam bo’lmasligi kerak. 
Sug’orish kanalida suv isrofini kamaytirish bo’yicha Boboxo’roson kanalni 
ta’mirlash ko’rsatkichlari quyida keltirilgan.
Kanalning xizmat qilish maydoni -141 ga; 
Kanalning umumiy uzunligi -2 km; 
Joylashgan joyi - Boboxo’roson qishlog’i;
Suv o’tkazish qobiliyati – 500 l/s. 
Ta’mirlash natijasida 25-30 %gacha suv tejashga erishildi. Kanalni 
ta’mirlashdan oldingi va keyingi xolati hamda bo’ylama va ko’ndalang qirqimlari 
quyida keltirilgan (5.8.1 – 5.8.3-rasmlar). 

---

123