Irrigatsiya va melioratsiya

Tomchilatib sug’orishning quyidagi kamchiliklari mavjud: 
1.
Tomizg’ichlar suvdagi tuz cho’kmalari va loyqa zarrchalari bilan tiqilib 
qolishi. 
2.
Quvurlarga kemiruvchilar tomonidan ziyon yetkazilishi. 
3.
Qimmatligi. 
4.
Tomchilatib 
sug’orish 
tiziminining 
qo’llanish 
shart-sharoitlari 
cheklanganligi. 
Tomchilatib sug’orish tizimini qurish katta mablag’larni tabal qiladi. 
SHuning uchun bu usulni yuqori rentabelli qishloq xo’jalik ekinlarini sug’orishda, 
shu bilan bir qatorda boshqa sug’orish usullarini qo’llash imkoniyati bo’lmagan va 
katta nishabli (0,03 dan katta) yonbag’ir, suv resurslari tanqis, qiyin yer relefli, 

---

75 
mexanik tarkibi yengil va suv eroziyasiga moyil bo’lgan tuproqlarda hamda kichik 
debitli toza suv manbali maydonlarda qo’llash tavsiya etiladi. 
Tomchilatib sug’orish tizimini tanlashda, avvalo, sug’orish suvining sifatiga 
katta e’tibor berish zarur. Tomchilatib sug’orish maydonining tuproq tarkibida 
umumiy tuz miqdori 0,4 % dan va natriy xlor (osh tuzi -NaCl) tuzi 0,05 % dan kam 
bo’lishi kerak. Tomchilatib sug’orish tizimi bilan sug’oriladigan maydonlar 
turkumi QMvaQ 2.06.03-97 ning 21.58 - 21.59 bandlari va sug’orish suvining 
sifati QMvaQ 2.06.03-97 ning 21.58 - 21.60 bandini qanotlantirishi shart. 
Tomchilatib sug’orishning muammoli tomonlari bo’lishi mumkin: 
1.Bog’ va uzumzorlarda bu tizimlar bir o’rnatilganicha o’n yillab ishlatiladi. 
Haydaladigan ekin maydonlarida tomchilatib sug’orish tizimini har yili yig’ishtirib 
olish zarur. Yig’ishtirib olish xarajatlarini yanada arzonlashtirish va qulaylashtirish 
usullari yaratilishi kerak.
2.Elektr uziladigan joylarda ikkinchi rezerv liniyalarni ta’minlanishi amalga 
oshirilishi kerak.
3.Bog’lar tez sho’rlanib ketadigan yerlarga ekilgan bo’lsa, olimlar 
tomonidan dastlabki davrlarda tomchilatib sug’orish tavsiya etilmaydi. Bunday 
holatlarda bog’larni voyaga yetganidan so’ng, hamda maqbul usullar orqali 
qo’llanish texnologiyalari ustida izlanishlar olib borilishi kerak.
4. Hududlarimizning ko’p qismida yilning fasllariga qarab, loyqa va qumli 
suv keladi. SHunday hududlar uchun ham maxsus tomchilatib sug’orish 
qurilmalari yetkazib berilsinki, qo’shimcha tindirish va tozalov inshootlarga 
zaruriyat qolmasin.
Tomchilatib sug’orish tizimining tarkibiga quyidagilar kiradi: 
1.
Suv manbai (daryo, ko’l, suv ombori, sug’orish va suv ta’minoti kanallari, 
yer osti suvlari va mahaliy oqova suvlar). 
2.
Nasos stantsiyasi yoki sug’orish maydonidan yuqorida joylashgan sun’iy 
suv havzasi. 

---

76 
3.
Tomchilatib sug’orish tizimiga suyultirilgan mineral o’g’it beruvchi 
uskuna. Ular asosan, filtrdan so’ng tizimga ulanadi: 
-o’g’it solishga mo’ljallangan idish sug’orish tizimiga parallel ko’rinishda 
qo’yilib, filtrdan oldingi va undan keyingai bosimlar farqi (0,6 - 0,8 atm.) hisobiga 
tizimga o’g’it uzatadi; 
-o’g’it uzatuvchi nasos: maxsus tashqaridan sun’iy bosim hosil qiluvchi 
nasos, tizimdagi bosim hisobiga ishlaydigan me’yorlangan nasos. 
-Venturi tipidagi nasoslar: ochiq idishdan so’rib oluvchi, yopiq idishdan 
so’rib oluvchi. 
4.
Filtr tizimi. Tomchilatib sug’orish tizimida bir qator filtr tizimlarini 
o’rnatish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
5.
Polimer materialli suv o’tkazuvchi bosh quduq. 
6.
Polimer materialli suv tarqatuvchi quvurlar. 
7.
Tomizg’ichlar bilan jihozlangan sug’orish quvurlari. 
8.
Tomchilatib sug’orish tizimidagi armatura va klapanlar va boshqalar. 
Suv resurslari tanqis bo’lgan bir paytda, suv resurslarini tejab foydalanish 
eng asosiy vazifalardan biri bo’lib qolmoqda. SHuning uchun xam joylarda fermer 
dexqonlarga mutaxassislar tomondan qishloq xo’jalik ekinlarini sug’orishda suv 
tejash usullaridan foydalanish bo’yicha bir qator ishlar amalga oshirilmokda. 
Yuqorida keltirilganlarni hisobga olgan fermer xo’jaliklarida tomchilatib sug’orish 
qurilmalarini qo’llash orqali hozirgi kunning eng dolzarb masalalaridan biri 
bo’lgan suv tanqisligi vaqtida dalzarb muammoni ozgina bo’lsa xam yechish 
mumkin. Yomg’irlatib sug’orish uskunalari asosan gumid mintaqalarda o’proq 
qo’llanilmoqda va yuqori natijaga erishilmoqda. O’zbekiston respublikasi arid 
mintaqaga mansubdir, ya’ni yog’ingarchilik miqdori qam miqdorda bo’ladi va 
bug’lanish yuqori darajada bo’ladi. Tomchilatib sug’orish usulini qo’llash orqali 
fermerlarning daromadi oshadi. Xozirgi kunda suv tanqis bo’lgan bir paytda 
sug’orishda yangi texnologiyalar(tomchilatib sug’orish)ni ishlab chiqarishga joriy 
qilish katta axamiyatga ega.

---

77 
Buning uchun kuyidagi ishlarni amalga oshirish zarur:
1.
Suv sifatini e’tiborga olish; 
2.
Tomchilatib sug’orish uskunasini ishlatish, ekspluatatsiya qilish bo’yicha 
joylarda mutaxassislar tayyorlashni yo’lga qo’yish; 
3.
Sug’orishda sug’orish rejimiga amal qilish;
4.
Sug’orish kanallarini yaxshi ishlashini ta’minlash; 
5.
Kanallarni kerakli inshootlar (suv o’lchash, taqsimlash va boshqalar) bilan 
ta’minlash; 
6.
Femerlarni yerga va suvga bo’lgan munosabatini kuchaytirish; 
7.
Suv resurslaridan samarali foydalanish uchun quyidagilarni amalga 
oshirish kerak:

Suv resurslaridan foydalanishda suv inshootlaridan samarali foydalanish;

Limit asosida suv resurslaridan foydalanish;

Suv o’lchagich asboblaridan foydalanish;

Ortiqcha sug’orish ishlarini kamaytirish;

Suvchilarni moddiy manfaatdorligini oshirish, ish xaqini o’z vaqtida berib 
borishni ta’minlash va boshqalar.