Irrigatsiya va melioratsiya

m


,`
2
1
m

m
3
/s 1 km ga, 
Bu yerda Q
k 
– qoplamaning sizilish koeffitsiyenti, m/kun, 
T – koplash kalinligi, m. 
V - kanalni osti eni, m.
X – kanalda suv chukurligi, m. 
M- kanalni yon kiyalik koeffitsiyenti. 
Yukorida qayd etib o’tganimizdek, suv isrofgarchiligi sizilishga, texnik 
sabablarga ko’ra va suv yuzasidan bug’lanishga farqlanadi. Qishloq xo’jalik 
ekinlarini sug’orish jarayonida sug’orish texnikasining turiga karab bug’lanishga va 
faol katlam ostiga sizilishga isrof buladi. Yomg’irlatib sug’orishda bug’lanishga 
sug’orishga berilgan suvning 10-15 %, yer ustidan sug’orishda esa faol qatlam 
ostiga sizilishga 10-50 % suv isrof bo’lishligi kayd etilgan. Shuning uchun ham 
sug’orish me’yorlarini belgilashda netto va brutto me’yorlar farqlanadi. «Netto» 
sug’orish me’yori ekinni talabidan kelib chikkan xolda,
m
net
=100 N A (

zns-

xak
)m
3 
/ga a 
niqlanilsa, brutto me’yor sug’orish suvini isrofini xisobga olgan xolda,
m
br
= u a
m
net
, m
3
/s aniqlanadi,
U yerda N – faol qatlam qalinligi, m 
A – tuproqning g’ovakligi xajmiga nisbatan, % 
Vzns
-chegaraviy dala nam sig’im,% kuruk tuproq ogirligida.
V
xak
–xakikiy dala nam sigim, % kuruk tuproq ogirligidan. 
Sug’orishda suv isrofi kam bo’lishligiga erishish uchun yuqorida qayd etilgan 
suvdan foydalanish rejasini amalga oshirish shartlariga to’liq rioya etish shart. 

---

372 
Sug’orish tizimida yoki uning qismlarida suv isrofini xisobga olishda uning 
foydali ish koeffitsiyent qiymatini quyidagi bog’liqlikdan aniqlash mumkin,

t = 
1-W
i
/ W
kb
bu yerda W
i 
– ma’lum davrda isrof bo’lgan suv xajmi, ming, m
3, 
W
kb 
– o’sha davrda tizimga quloq boshidan yoki tizim kismiga berilgan suv xajmi, 
ming m
3
. 
Sug’orish tizimining foydali ish koeffitsiyent suv manbasidan olingan 
suvni kancha kismi sug’orish dalasiga yetkazilganligi va undan sug’orishda 
foydalanilganligini kursatadi. Bu kursatkich quyidagi bogliklikdan aniklanishi 
tavsiya etiladi: 

t =

bk

xat

xt

xit

sha

ma

cd 
bu yerda

bk -
- bosh kanalni foydali ish koeffitsiyent, 

xat
– Xo’jalik aro tarmokni foydali ish koeffitsiyent, 

xt
– Xo’jalik tarmogini foydali ish koeffitsiyent,

xit-- 
xo’jalik ichki tarmogini foydali ish koeffitsiyent,

sha - 
shox arikni foydali ish koeffitsiyent

ma - 
muvakkat arikni foydali ish koeffitsiyent,

cd -
sug’orish dalasini foydali ish koeffitsiyent. 
xar bir sug’orish kanalini foydali ish koeffitsiyent quyidagi bog’liklikdan 
aniqlanadi: 

k 
= 1- q
i 
/ q
kb
, 
bu yerda, Q
i 
– kanalda isrof bulgan suv sarf,l/s, 
Q
kb
- kanalni bosh kismidagi suv sarf, l/s. 
4 usul – o’xshatishlik (kiyoslash) usuli. Tabiiy bir xil shart-sharoitlarda bir-biriga 
kup jixatlardan (geometrik ulchamlari, tuproq meliorativ xossalari va x.o.) uxshash 
sug’orish tarmoklari yoki uning kismlarini birida aniklanilgan suv isrof qiymatini 
ikkinchisida qo’llash.