Irrigatsiya va melioratsiya

Yillar 
Avgust 
I 
II 
III 
2004 
2005 
2006 
2007 
2008 
2009 
2010 
2011 
2012 
2013 
136 
146 
139 
145 
147 
143 
134 
132 
154 
151 
151 
138 
147 
135 
144 
146 
141 
132 
133 
152 
135 
145 
137 
144 
157 
140 
138 
130 
151 
133 
15.3.1-jadval. Suv manbadagi haqiqiy kuzatib olingan 10 yillik suv sarfini 
kamaytirilgan tartibda yozib olinadi

---

280 
Kuzatilgan suv sarflarining kamaytirilgan tartibi, 
/s 
15.3.2-jadval 
Tartib 
nomeri 
Avgust 
Eslatma 
I 
II 
III 
1. 
2. 
3. 
154 
152 
147 
152 
151 
147 
157 
151 
149 
25% ta’minlanganlik 
4. 
5. 
6. 
146 
145 
143 
146 
144 
141 
145 
144 
140 
50% ta’minlanganlik 
7. 
8. 
139 
139 
138 
135 
137 
136 
75 % ta’minlanganlik 
9. 
10. 
134 
132 
133 
132 
133 
130 
85% ta’minlanganlik 
25, 50, 75, 85 % li ta’minlangan suv sarfini quyidagi formulalar orqali 
topamiz: 
N=
0,25(n+1) =0,25(10+1)=3
N
=0,50(n+1)=0,50(10+1)=6 
N=
0,75(n+1)=0,75(10+1)=8 N=0,85(n+1)=0,85(10+1)=9 
bu yerda: n- kuzatilgan yillar soni; 
N- tartib nomeri
 
Umuman tizimning sug’orish qobiliyati (
) quyidagi formula bilan 
aniqlanadi: 
, ga; 
bu yerda:
mart va sentyabr oylari davomida manbadan o’tadigan suv 
hajmi, mln 
; 
o’rtacha 1 ga ekinlarga beriladigan mavsum bo’yicha sug’orish brutto
me’yori
/ga). 

---

281 
) 
quyidagi 
formula 
bilan 
topiladi: 
= 
, 
bu yerda:
martdan sentyabrgacha suv hajmi yig’indisi , mln 
: 
suv hajmidan foydalanish mumkin bo’lgan hajmning koeffitsiyenti : 
daryo bo’lagining foydali ish koeffitsiyenti
Tizimga olinadigan suv rejasi xo’jaliklarda tuzilgan suvdan foydalanish 
rejasiga asosan tuziladi. Tumanning sug’orish tarmoqlarixo’jaliklar, bog’lamalar, 
kanallar, quloqlar ko’rsatilgan xaritasiga yoki to’g’ri chiziqli chizmasiga asosan 
tuziladi. Tumanning sug’orish tarmoqlari xo’jaliklar, bog’lamalar, kanalllar, 
quloqlar ko’rsatilgan xaritasiga yoki to’g’ri chiziqli chizmasiga asosan tuziladi.
Xo’jaliklarda, suvdan foydalanuvchilarga kerakli suv sarfini topish uchun
dalaga beriladigan suv miqdori 
va
topiladi. (Kanalning oxirida dalaga 
beriladigan suv miqdori (
) xisoblanib, kanalning boshidan olinayotgan suv 
sarfi
yoki kanalning foydali ish koeffitsiyenti
( ξ f.i.k) aniqlanadi. 
, 
Umuman sug’orish tarmoqlari foydali ish koeffitsiyent, shu tizimni tashkil 
qilgan kanallarning foydali ish koeffitsiyent ga ko’paytmasiga teng. 
∙
, 
Har qaysi kanalning foydali ish koeffitsiyenti umuman suv xo’jaligi 
boshqarmasining xodimlari tomonidan dala sharoitida amaliy ish jarayonida xaqiqiy 
qiymatlar aniqlanadi. 
Agarda kanallarda yo’qotiladigan suvning xaqiqiy miqdori aniq bo’lmasa, u holda 
suvning xaqiqiy yo’qotilgan miqdori (S) quyidagi formula bilan aniqlanadi. 
S=
, 
bu yerda;
𝓵
- kanalning yoki bo’lagining uzunligi, km; 
- kanalning 1 km uzunlikdagi nisbiy yo’qotilgan suv sarfi % km da . 

---

282 
Q – kanalning suv sarfi 
; 
“
𝔖
” ning qiymati akademik A.N.Kostyakovning quyidagi formulasi yordamida 
aniqlanadi.
𝔖
=
, 
bu yerda; “A” va “m” koeffitsiyentlari tuproqning suv o’tkazuvchanlik (erga 
shimilish) qobiliyatiga bog’liq. Bu holda foydali ish koeffitsiyenti quyidagicha 
topiladi: 
𝝵
=1-
, 
Xo’jaliklararo kanallarni foydali ish koeffitsiyenti topishda S.A.Grishkanni 
quyidagi formulasidan ham foydalanish mumkin: 
𝝵
=
,
Bbu yerda:
– tuproqning suv shimish qobiliyatining koeffitsiyentiga , m 
sutkada. 
Er osti suvlari yaqin bo’lganda shimilishda yo’qotilayotgan suv miqdori kamayadi, 
bu holda S.A.Grishkan formulasi quyidagicha yoziladi: 
𝔖
=
, 
bu yerda; U- kanaldagi suvning miqdoriga va yer osti suvlarining chuqurligiga 
qarab qabul qilinadigan to’g’irlovchi (hisobga oluvchi) koeffitsiyent. 
Umuman kanallar tizimi uchun foydali ish koeffitsiyentini quyidagi formula 
yordamida topish mumkin: 
, 
bu yerda: 
– topiladigan foydali ish koeffitsiyenti (F.I.K) 
– kanallarning maqsimal F.I.K 
α – F.I.K kanallarni topilayotgan suv sarfi kanal yoki tizimni eng ko’p suv 
miqdoriga nisbati. 
m – A.N.Kostyakovning formulasidagi darajasini ko’rsatadigan ko’rsatkich, 
tuproqning suv shimish qobilyatiga qarab 0,3...0,5 qabul qilish mumkin. 

---

283 
Xo’jalikning suv olishga bergan talabnomasi va kanallarda befoyda yo’qotilgan 
suv miqdorini hisobga olib har qaysi o’n kunlik uchun magistral kanalning bosh 
quloo’idan (manbadan) olinadigan suv sarfi aniqlanadi. Xo’jaliklarga olinadigan 
suv miqdorini yig’indisi va haqiqiy yo’qotilgan suv sarfini hisobga olib, bosh 
quloqdan olinadigan suv miqdoriga to’g’ri keladi yoki 5% farq qilsa, tizim suv 
bilan yaxshi ta’minlangan hisoblanadi va har qaysi o’n kunliklar uchun manbadan 
olinadigan suv sarfining miqdori va xajmi uchun jadval tuzilib, suv tarqatish shu 
jadval bo’yicha olib boriladi.