Ирода назариялари

Л.С.Выготский

• Иродани юксак руҳий функция сифатида талқин этиб, уни тарихий тараққиёт маҳсули эканлигини, ҳар бир иродавий акт аввало ижтимоий, жамоавий, умумруҳий, интер психологик жараён деб таъкидлайди. Ироданинг кейинги тараққиётини эса у коллектив фаолиятда кўради.Масалан, дейди Л.С.Виготский, бола ўйин ва ўқиш жараёнида бошқаларнинг буйруқ ва кўрсатмалари, ўйин қоидаларини бажариб, ўзини бошқаришга ўрганади.

К.Левин

• ироданинг моҳияти аффектлар ва хатти – ҳаракатларни бошқара олишликдан иборат дейди. Дарҳақиқат, кўп психологлар кучли ирода эгалари кам аффекга тушади деб таъкидлайдилар

Л.Веккер

• Ироданинг ҳулқ –атворни тартибга солиб турувчи алоҳида функцияси борлигини таъкидлайди.
• Л.Веккер регуляциянинг 3 та шаклини ажратади:
• - ихтиёрсиз;
• - ихтиёрий;
• - иродавий ;

В.И.Калин

• Ирода муаммосига янгича ёндашув дейди, иродавий ҳатти –ҳаракатларнинг бажарилиши объектдан субъектга кўчирилишида, яъни руҳий функцияларни қайта қуришни ташкил этишда намоён бўлади. Ирода ҳатти –ҳаракатларнинг вужудга келишида эмас, инсонниг ўзини қўлга ола билиш масаласида дейди Калин. Ироданинг моҳиятини қўйилган мақсадга етиш йўлида руҳий жараёнларни қайта қуриш, руҳий холатни ўзгартириш ва уни мақсадга йўналтира олишликда кўради.Бу ҳолат субъектнинг ташқи оламга ёки бошқа кишиларга эмас, балки ўзига фаол йўналганлигини, ўзига муносабатини билдиради.

Р.Ассаджиоли

• Ироданинг вазифаларидан бири бошқа руҳий жараёнларни тартибга солиб туришдан иборат деб кўрсатади. Унинг фикрича, шахс хусусиятлари ичида (ирода )марказий ўринда туради ва ирода орқали шахс ўзининг “Мен”, тафаккур, ҳиссий ечинмалар,тасаввурлар, хоҳиш ва руҳий жараёнларни ва ҳолатларни тартибга солиб туради. Масалан дейди у , қўрқувни енгиши орқали ирода довюраклик, жасурлик ва қатъиятлилик тарзида намоён бўлади.Иродани татқиқ этишда мавжуд бўлган бу қараш ёндашувлар ироданинг вазифаларини тушунтириб беришга ҳаракат қилган ва турли назариялардир. Иродавий тартибга солиш механизмлари бўйича психология тарихида ирода назариясининг 2 типи тавсия этилган. Бири - автоном ( валюнтаристик) тип, иккинчиси – гетероном ( интелектуал , ҳиссий) тип.